Ο Σοφοκλής (496 π.Χ.- 406 π.Χ.) (Αρχαία Ελληνικά: Σοφοκλῆς ὁ Σοφίλλου ὁ ἐκ Κολωνοῦ) ήταν αρχαίος Έλληνας τραγωδός της κλασικής εποχής από την Αθήνα. Μαζί με τον Αισχύλο και τον Ευριπίδη, αποτελούν τους μόνους τραγικούς ποιητές των οποίων έχουν σωθεί ολοκληρωμένα έργα. Σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες, φαίνεται ότι συνέγραψε περίπου 123 έργα από τα οποία παραδίδονται ολοκληρωμένες μόνο επτά τραγωδίες.
Γεννήθηκε στον Ίππιο Κολωνό της Αθήνας. Ήταν γιος του Σοφίλλου, εύπορου Αθηναίου που είχε εργοστάσιο μαχαιροποιίας, και διαπαιδαγωγήθηκε ανάλογα με την οικονομική του άνεση. Έλαβε επιμελημένη αγωγή και παιδεία. Διδάχθηκε μουσική από τον περίφημο μουσικοδιδάσκαλο Λάμπρο και ανέπτυξε αρμονικά τις σωματικές και ψυχικές του δυνάμεις. Δεκαπενταετής, ήταν ο κορυφαίος του χορού των εφήβων που πήρε μέρος στον εορτασμό της νίκης για τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Συνδέθηκε στενά με πολιτικές και πνευματικές προσωπικότητες της εποχής, όπως με τον Περικλή, τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και κατέλαβε διάφορα υψηλά αξιώματα στην πολιτική, στις θρησκευτικές λατρείες και στις τέχνες.
Τα έτη 443-442 π.Χ. ήταν ταμίας της αττικής ναυτικής συμμαχίας. Και από το 441 έως το 440 π.Χ. διοικούσε μαζί με τον Περικλή το στόλο στην επίθεση κατά της Σάμου, όπου εσφάγησαν όλοι οι άνδρες του νησιού. Το 428 ήταν πάλι στρατηγός με τον Θουκυδίδη και το 413 ήταν μέλος της ολιγαρχικής κυβέρνησης της Αθήνας. Είχε ένα γιο με τη Νικοστάτη, ο οποίος έγινε επίσης ποιητής, αλλά και ένα εξώγαμο γιο, που τον ονόμασαν κι αυτόν Σοφοκλή, ο οποίος απεδείχθη σημαντικότερος συγγραφέας από τον έτερο γιο του. Ο μεγάλος τραγικός ποιητής εισήγαγε στην Αθήνα τη λατρεία του Ασκληπιού και τιμήθηκε με το προσωνύμιο Δεξίων, επειδή δεξιώθηκε τον θεό στο σπίτι του. Η πρώτη γιορτή πριν τελειώσει το Ασκληπιείο κάτω απ' την Ακρόπολη των Αθηνών, έγινε στον περίβολο της οικίας του. Γράφει μάλιστα έναν παιάνα για τον Ασκληπιό.
Η πρώτη του θεατρική εμφάνιση έγινε το 468 π.Χ. σε δραματικό αγώνα όπου ο Σοφοκλής αντιμετώπισε τον κατά 30 χρόνια μεγαλύτερό του τραγωδό Αισχύλο, τον οποίο ο Σοφοκλής εκτιμούσε και σεβόταν, και πήρε την πρώτη του νίκη. Μάλιστα, στην τριλογία που παρουσίασε ο Σοφοκλής στον πρώτο του αυτόν αγώνα εναντίον του «βετεράνου» Αισχύλου εντασσόταν και ένα δράμα, που ονομαζόταν Τριπτόλεμος. Ο Τριπτόλεμος ήταν ο κατεξοχήν ήρωας της Ελευσίνας, δηλαδή του τόπου καταγωγής του Αισχύλου. Αυτή η κατάφωρη προκλητικότητα δίχασε το κοινό της εποχής, με αποτέλεσμα η ψηφοφορία για την ανάδειξη νικητή εκείνη τη χρονιά να μην γίνει όπως συνηθίζετο (δηλαδή με κλήρωση), αλλά ο Επώνυμος Άρχων κάλεσε στην σκηνή τον Κίμωνα, ο οποίος όρισε ως κριτές τους δέκα στρατηγούς, με τον καθένα εξ αυτών να εκπροσωπεί την δική του φυλή.
Εκτιμάται ότι παρουσίασε σε διαγωνισμούς περί τις 30 τετραλογίες, με περίπου 20 από τις οποίες απέσπασε την πρώτη θέση και σύμφωνα με μαρτυρίες, δεν πήρε ποτέ την τρίτη θέση σε διαγωνισμό. Πρέπει όμως να συνεκτιμηθεί ότι ο Σοφοκλής ήταν στους Αθηναίους πολύ δημοφιλής, λόγω και των πολιτικών και θρησκευτικών δραστηριοτήτων του, σε αντίθεση με τον νεώτερο φίλο του, τον Ευριπίδη, ο οποίος ήταν μάλλον αντιπαθής λόγω του απομονωμένου τρόπου ζωής του.
Ο Σοφοκλής συνέγραψε 123 τραγωδίες, είναι όμως γνωστές κατ' όνομα οι 114, από τις οποίες έχουν διασωθεί μόνο 7 ολοκληρωμένες, ανάμεσά τους η Αντιγόνη (περί το 442) και Ηλέκτρα (περί το 413). Άλλα έργα του που έχουν διασωθεί είναι Τραχίνιαι, Οιδίπους Τύραννος, Αίας, Φιλοκτήτης, Οιδίπους επί Κολωνώ [18]. Στο επίκεντρο των έργων τού Σοφοκλή βρίσκεται το άτομο, το οποίο έρχεται σε αναπόφευκτη, τραγική και ένοχη σύγκρουση με την τάξη που εκπροσωπούν οι θεοί. Αν και ιδιαίτερα ευσεβής στη ζωή του ο Σοφοκλής, πράγμα που επηρεάζει τα έργα του, δίνει μεγαλύτερο βάρος στην ανθρώπινη στάση έναντι αυτής των θεών, παρότι το πεπρωμένο των ανθρώπων είναι αναπόδραστα προδιαγεγραμμένο από τις βουλές των θεών, οι οποίες δεν είναι όμως πια αυθαίρετες και τυχαίες, όπως σε παλαιότερους τραγικούς, αλλά σκόπιμες και μελετημένες.
Αναφορικά με την χρονολόγηση των έργων του Σοφοκλή, οι πληροφορίες είναι ελάχιστες και πενιχρές. Εκτός από τον προαναφερόμενο Τριπτόλεμο, που γνωρίζουμε ότι διδάχτηκε το 468 π.Χ., μονάχα 2 από τα σωζόμενα 7 δράματα έχουν ασφαλή χρονολόγηση: ο Φιλοκτήτης, που διδάχτηκε στα 409 π.Χ. και απέφερε στον ποιητή το 1ο βραβείο, και ο Οιδίπους επί Κολωνώ, που γράφηκε γύρω στα 406 π.Χ. αλλά διδάχτηκε post mortem, από τον ομώνυμο εγγονό του ποιητή το 401 π.Χ. και του επέφερε το 1ο βραβείο.
Από τα αποσπάσματα που έχουν σωθεί, σημαντικός είναι ένας πάπυρος που διασώζει μεγάλο τμήμα από το σατυρικό δράμα Ιχνευταί, το οποίο αναφέρεται στην ιστορία της κλοπής των βοδιών του Απόλλωνα από τον Ερμή. Άλλες τραγωδίες από τις οποίες έχουν σωθεί κάποια αποσπάσματα είναι ο Ευρύπυλος, η Νιόβη, οι Σκύριοι, η Πολυξένη, ο Θησέας, η Φαίδρα, οι Λήμνιαι και ο Τηρεύς.
