Τo τοπωνύμιο «Σούλι» συναντάται σήμερα σε τουλάχιστον μια δεκάδα χωριά και οικισμούς στην Ελλάδα, ενώ υπάρχουν και αρκετά ακόμα που ηχητικά ομοιάζουν με αυτό (όπως Σουλιάτες, Σουλιμά κ.ά). Από τα διάφορα Σούλια γνωστότερο είναι αυτό της Θεσπρωτίας, λόγω της μεγάλης συνεισφοράς του στην Επανάσταση του 1821 και των πολυετών αγώνων του κατά της τουρκοκρατίας. Για το λόγο αυτό πολλοί ασχολήθηκαν με την προέλευση του τοπωνυμίου Σούλι, χωρίς ωστόσο να προκύψει κάποιο βάσιμο και κοινά αποδεκτό συμπέρασμα. Περαιτέρω, με βάση ξεπερασμένες σήμερα θεωρίες, πολλοί από την υποτιθέμενη προέλευση του τοπωνυμίου οδηγήθηκαν σε συμπεράσματα για την καταγωγή των ίδιων των Σουλιωτών.
Η προσφορά των Σουλιωτών στην Επανάσταση είναι αναμφισβήτητη, και δικαίως κατέχουν σημαντική θέση στην εθνική ιστορία και την εθνική ταυτότητα. Στη νεώτερη εποχή (ιδίως μετά τη δεκαετία του 1970), τόσο το τοπωνύμιο όσο και η προέλευση των ίδιων των Σουλιωτών έχουν υποστεί έντονη πολιτική και ιδεολογική χρήση για χάρη των οποίων έχουν παραμεριστεί τα ιστορικά δεδομένα και η επιστημονική μεθοδολογία ή ακόμα και η κοινή λογική. Μεγάλη διάδοση μεταξύ της ακαδημαϊκής, ημιακαδημαϊκής και λαϊκής ιστοριογραφίας έχει η αφήγηση ότι το τοπωνύμιο Σούλι έχει αλβανική προέλευση και ότι όλα τα Σούλια της Ελλάδος έχουν κοινή προέλευση από κάποιον Αλβανό γενάρχη ονόματι Σούλη, ηγέτη φατρίας που μετανάστευσε από την Αλβανία κατά τον ύστερο Μεσαίωνα.
Η ίδια πολιτική χρήση της ιστορίας κατατάσσει τους Σουλιώτες στους αρβανιτόφωνους Έλληνες (Αρβανίτες), χωρίς αυτό να βασίζεται σε αξιόπιστες πρωτογενείς πηγές και δεδομένα, και αγνοώντας την πολυγλωσσία της περιοχής.
Η εξ Αλβανίας αφήγηση βασίζεται εν πολλοίς σε επιτηδευμένη φραστική διαχείριση των όρων Σούλι, Αλβανία, Αλβανοί κλπ με τεχνικές όπως η κυκλική λογική, η επιλεκτική χρήση των πηγών, και η παρουσίαση υποθέσεων ως δεδομένων.
Στην παρούσα εργασία κάνουμε μια επανεξέταση του τοπωνυμίου Σούλι, έχοντας ως νέο βιβλιογραφικό εφόδιο οθωμανικά αρχεία του 16ου αιώνα που δημοσιεύτηκαν το 2013 και τα οποία (εξ όσων γνωρίζουμε) δεν έχουν αξιοποιηθεί από τη σχετική ιστοριογραφία. Επίσης, θέτουμε ορισμένα ερωτήματα γύρω από την καθιερωμένη αφήγηση περί μετανάστευσης πληθυσμών από την Αλβανία κατά τον ύστερο Μεσαίωνα. Επειδή η εξ Αλβανίας θεωρία στηρίζεται και σε κατασκευές φαντασιακής γεωγραφίας, θα ασχοληθούμε και με την γεωγραφική έννοια του όρου «Αλβανία» πριν από τον 19ο αιώνα, καθώς και με τη χρήση του όρου «μετανάστευση» στη συγκεκριμένη περίπτωση.
Θα υποστηρίξουμε ότι:
(α) Δεν υπάρχει κανένα δεδομένο που να δικαιολογεί την προέλευση του τοπωνυμίου από κάποιον Αλβανό γενάρχη Σούλη,
(β) Είναι ξεπερασμένη η αντίληψη ότι το τοπωνύμιο προέρχεται από την αλβανική ή άλλη συγκεκριμένη γλώσσα. Πρόκειται για μια βαλκανική λέξη της γλωσσικής περιοχής (sprachbund) των Βαλκανίων, γνωστή και σε ελληνικά ιδιώματα.
(γ) οι πρόγονοι των Σουλιωτών Θεσπρωτίας δεν «μετανάστευσαν» αλλά εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε μια περιοχή που τους ήταν γνωστή από τις εποχιακές μετακινήσεις των κτηνοτρόφων ή και άλλων επαγγελμάτων.