Στο καινούργιο του βιβλίο, την εμπεριστατωμένη όσο και γλαφυρή πραγματεία «Συναισθησία ή το ημερολόγιο γράφει μπλε Ιουλίου», ο καθηγητής Θανάσης Ντινόπουλος μάς εισάγει στον γριφώδη κόσμο της συναισθησίας αλλά και των συναισθητικών συνανθρώπων μας.
«Ο κόσμος ενός συναισθητικού σίγουρα δεν είναι πληκτικός. Πώς θα μπορούσε να πλήττει ένας άνθρωπος που βλέπει τον τραπεζικό του λογαριασμό πολύχρωμο; Ή που ο ήχος του ονόματος Ελίζαμπεθ τού φέρνει τη γεύση μιας παχιάς κρεμώδους τούρτας; Όταν οι σταγόνες της βροχής σχηματίζουν γι’ αυτόν μια μελωδία; Για εμένα η Τρίτη είναι κίτρινη και η Τετάρτη πράσινη. Το δώδεκα έχει το χρώμα της ώχρας, όμως λίγο πιο λαμπερό…»
Ως συναισθησία, σύμφωνα με το λεξικό Μπαμπινιώτη, ορίζεται η «κατάσταση κατά την οποία ένα ερέθισμα», αισθητηριακό ή εννοιολογικό, «προκαλεί εκτός από την αντίστοιχη αίσθηση και κάποια άλλη έτσι, ώστε να βιώνει κανείς δύο ή περισσότερα αισθήματα από μία και μόνη αιτία (π.χ. το να έχει κανείς την αίσθηση του κόκκινου χρώματος, ακούγοντας τη νότα “ντο”)».
Οι μαρτυρίες συναισθητικών, η πλούσια εικονογράφηση, οι αναφορές από τη διεθνή βιβλιογραφία και φυσικά η εντυπωσιακή εποπτεία του Θανάση Ντινόπουλου –που καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα από τον χώρο της ιατρικής, της φυσιολογίας και των νευροεπιστημών μέχρι τον κόσμο της λογοτεχνίας και των καλών τεχνών– καθώς και το διαυγές του ύφος συνθέτουν ένα θεωρητικά στιβαρό και παράλληλα γοητευτικό βιβλίο για τη συναισθησία, την κατά τον συγγραφέα «ποιητικότερη ασθένεια του ανθρώπινου είδους».
«Ο κόσμος ενός συναισθητικού σίγουρα δεν είναι πληκτικός. Πώς θα μπορούσε να πλήττει ένας άνθρωπος που βλέπει τον τραπεζικό του λογαριασμό πολύχρωμο; Ή που ο ήχος του ονόματος Ελίζαμπεθ τού φέρνει τη γεύση μιας παχιάς κρεμώδους τούρτας; Όταν οι σταγόνες της βροχής σχηματίζουν γι’ αυτόν μια μελωδία; Για εμένα η Τρίτη είναι κίτρινη και η Τετάρτη πράσινη. Το δώδεκα έχει το χρώμα της ώχρας, όμως λίγο πιο λαμπερό…»
Ως συναισθησία, σύμφωνα με το λεξικό Μπαμπινιώτη, ορίζεται η «κατάσταση κατά την οποία ένα ερέθισμα», αισθητηριακό ή εννοιολογικό, «προκαλεί εκτός από την αντίστοιχη αίσθηση και κάποια άλλη έτσι, ώστε να βιώνει κανείς δύο ή περισσότερα αισθήματα από μία και μόνη αιτία (π.χ. το να έχει κανείς την αίσθηση του κόκκινου χρώματος, ακούγοντας τη νότα “ντο”)».
Οι μαρτυρίες συναισθητικών, η πλούσια εικονογράφηση, οι αναφορές από τη διεθνή βιβλιογραφία και φυσικά η εντυπωσιακή εποπτεία του Θανάση Ντινόπουλου –που καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα από τον χώρο της ιατρικής, της φυσιολογίας και των νευροεπιστημών μέχρι τον κόσμο της λογοτεχνίας και των καλών τεχνών– καθώς και το διαυγές του ύφος συνθέτουν ένα θεωρητικά στιβαρό και παράλληλα γοητευτικό βιβλίο για τη συναισθησία, την κατά τον συγγραφέα «ποιητικότερη ασθένεια του ανθρώπινου είδους».
Πρόλογος του Ηλία Κουτσούκου
Φεύγοντας… με τη γοητευτική Συναισθησία xi
Ευχαριστίες xiii
Εισαγωγή 1
Πραγματική Συναισθησία 7
Γενικά χαρακτηριστικά της συναισθησίας 7
Δείγματα τύπων συναισθησίας 12
Έγχρωμη συναισθησία (color synaesthesia) 12
Γραφημο>χρωματική (grapheme>color) συναισθησία 12
Ακουστικο>χρωματική (sound>color) συναισθησία
(χρωμαισθησία, chromesthesia) 13
Ακουστικο>απτική (auditory>tactile) συναισθησία 17
Προσωποποίηση (personification) 17
Ηχο>συναισθηματική (sound>emotion) συναισθησία
(αποστροφή ή φοβία προς τους ήχους - misophonia) 18
Κατοπτρο>απτική (mirror>touch) συναισθησία 18
Λεξη>γευστική (lexical>gustatory) συναισθησία 20
Συναισθησία χωρικής ακολουθίας (sequence space synesthesia),
συναισθησία αριθμητικών σχηματισμών (number forms) 21
Ακουστικο>κινητική συναισθησία 25
Πολυαισθητηριακή συναισθησία 25
Πονο>χρωματική (pain>color) συναισθησία 26
Οργασμο>χρωματική (orgasm>color) συναισθησία 26
Οσφρητική συναισθησία και μνήμη 26
Συναισθησία του κολυμβητικού στυλ 27
Μαθησιακή συναισθησία 27
Νευρωτική συναισθησία 27
Η φύση της συναισθησίας – Ερμηνευτικές θεωρίες 29
Εισαγωγή 29
Θεωρία της συσχέτισης (association theory) 35
Η γλώσσα ως συναισθητικός μεσάζων 35
Αδιαφοροποίητη νευρωνική δραστηριότητα
(undifferentiated neuronal activity) 36
Θεωρίες συνδεσμολογίας (linkage theories) 37
Ο φλοιός των εγκεφαλικών ημισφαιρίων έχει εξαιρετικά ομοιόμορφη κατασκευή 37
Η «συναισθησία» ως φυσιολογική παράμετρος του αντιληπτικού μηχανισμού και η ολοκλήρωση της εικόνας 40
Η λειτουργική εξειδίκευση του οπτικού εγκεφάλου – Η λύση της παράλληλης επεξεργασίας 40
Το πρόβλημα της ολοκλήρωσης ή σύνδεσης 43
Υπερσύνδεση (hyperbinding) 44
Δύο θεωρίες για την ερμηνεία της αντιληπτικής συναισθησίας 44
Θεωρία της διασταυρούμενης ενεργοποίησης (the cross-activation theory) 45
Μακράς εμβέλειας αναστολή της ανασταλτικής ανατροφοδότησης (long-range disinhibited feedback) και θεωρία της επεξεργασίας επανεισόδου (re-entrant processing) 57
Επιρροές από «επάνω προς τα κάτω» (top – down influences in synaesthesia) 59
Συναισθητικοί «ανώτερου» και «κατώτερου» επιπέδου – Συναισθησία και μάθηση 61
Ιδαισθησία ή σημασιολογική συναισθησία (ideasthesia) 66
Επίκτητη συναισθησία 73
Συναισθησία που προκαλείται από φάρμακα και εξαρτησιογόνες ουσίες 74
Η σεροτονινεργική υπόθεση για τη συναισθησία 75
Η ανοσιακή υπόθεση για τη συναισθησία 77
Συναισθησία, συναισθήματα και ενσυναίσθηση 78
Η συναισθησία είναι δυνατόν να μεταβληθεί ή και να εξαφανιστεί με την πάροδο της ηλικίας ή εξαιτίας άλλων παραγόντων 80
Κληρονομική βάση της συναισθησίας 81
Διαγνωστικά κριτήρια 85
Όταν η συναισθησία γίνεται πρόβλημα 89
Συναισθησία και υπερμνήμονες 94
Η συναισθησία κατά τη διάρκεια του ύπνου 98
Συναισθησία, εικονική πραγματικότητα και αντιμετώπιση του πόνου 99
Ιστορική αναδρομή – Η Αναγέννηση της συναισθησίας 100
Η συναισθησία με τα λόγια των ίδιων των συναισθητικών (Επιλεγμένα περιστατικά) 104
Φαινόμενα παρόμοια με τη συναισθησία 110
Ειδοτική μνήμη και άλλες μορφές υπερμνησίας 110
Ψευδαισθήσεις οφειλόμενες σε αισθητηριακή αποστέρηση 112
Συναισθησία κατά τη διάρκεια του διαλογισμού 114
Ψευδαισθήσεις οφειλόμενες σε κροταφική επιληψία
και κάκωση του μέσου εγκεφάλου - μαντεία 117
Ηλεκτρικός ερεθισμός του εγκεφάλου 118
Συναισθησία και άλλες παράξενες εμπειρίες 119
Προβολή έμβιων χαρακτηριστικών 119
Η αίσθηση μίας παρουσίας 119
Συναισθησία και Τέχνη 121
Η συναισθησία ως πηγή έμπνευσης στην τέχνη και τη λογοτεχνία 121
Συναισθησία και δημιουργικότητα 129
Μεταφορική συναισθησία και τέχνη 130
Η σύζευξη μουσικής και εικαστικών τεχνών (έγχρωμη μουσική) 130
Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ – Μίλησε, Μνήμη 137
Βασίλι Καντίνσκυ 140
Διονύσης Σαββόπουλος 143
Ο Σκριάμπιν και ο Προμηθέας 144
Ολιβιέ Μεσιάν 146
Η συναισθησία στο Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο 148
Συμπεράσματα 149
Βιβλιογραφία 153
Ευρετήριο 163
Φεύγοντας… με τη γοητευτική Συναισθησία xi
Ευχαριστίες xiii
Εισαγωγή 1
Πραγματική Συναισθησία 7
Γενικά χαρακτηριστικά της συναισθησίας 7
Δείγματα τύπων συναισθησίας 12
Έγχρωμη συναισθησία (color synaesthesia) 12
Γραφημο>χρωματική (grapheme>color) συναισθησία 12
Ακουστικο>χρωματική (sound>color) συναισθησία
(χρωμαισθησία, chromesthesia) 13
Ακουστικο>απτική (auditory>tactile) συναισθησία 17
Προσωποποίηση (personification) 17
Ηχο>συναισθηματική (sound>emotion) συναισθησία
(αποστροφή ή φοβία προς τους ήχους - misophonia) 18
Κατοπτρο>απτική (mirror>touch) συναισθησία 18
Λεξη>γευστική (lexical>gustatory) συναισθησία 20
Συναισθησία χωρικής ακολουθίας (sequence space synesthesia),
συναισθησία αριθμητικών σχηματισμών (number forms) 21
Ακουστικο>κινητική συναισθησία 25
Πολυαισθητηριακή συναισθησία 25
Πονο>χρωματική (pain>color) συναισθησία 26
Οργασμο>χρωματική (orgasm>color) συναισθησία 26
Οσφρητική συναισθησία και μνήμη 26
Συναισθησία του κολυμβητικού στυλ 27
Μαθησιακή συναισθησία 27
Νευρωτική συναισθησία 27
Η φύση της συναισθησίας – Ερμηνευτικές θεωρίες 29
Εισαγωγή 29
Θεωρία της συσχέτισης (association theory) 35
Η γλώσσα ως συναισθητικός μεσάζων 35
Αδιαφοροποίητη νευρωνική δραστηριότητα
(undifferentiated neuronal activity) 36
Θεωρίες συνδεσμολογίας (linkage theories) 37
Ο φλοιός των εγκεφαλικών ημισφαιρίων έχει εξαιρετικά ομοιόμορφη κατασκευή 37
Η «συναισθησία» ως φυσιολογική παράμετρος του αντιληπτικού μηχανισμού και η ολοκλήρωση της εικόνας 40
Η λειτουργική εξειδίκευση του οπτικού εγκεφάλου – Η λύση της παράλληλης επεξεργασίας 40
Το πρόβλημα της ολοκλήρωσης ή σύνδεσης 43
Υπερσύνδεση (hyperbinding) 44
Δύο θεωρίες για την ερμηνεία της αντιληπτικής συναισθησίας 44
Θεωρία της διασταυρούμενης ενεργοποίησης (the cross-activation theory) 45
Μακράς εμβέλειας αναστολή της ανασταλτικής ανατροφοδότησης (long-range disinhibited feedback) και θεωρία της επεξεργασίας επανεισόδου (re-entrant processing) 57
Επιρροές από «επάνω προς τα κάτω» (top – down influences in synaesthesia) 59
Συναισθητικοί «ανώτερου» και «κατώτερου» επιπέδου – Συναισθησία και μάθηση 61
Ιδαισθησία ή σημασιολογική συναισθησία (ideasthesia) 66
Επίκτητη συναισθησία 73
Συναισθησία που προκαλείται από φάρμακα και εξαρτησιογόνες ουσίες 74
Η σεροτονινεργική υπόθεση για τη συναισθησία 75
Η ανοσιακή υπόθεση για τη συναισθησία 77
Συναισθησία, συναισθήματα και ενσυναίσθηση 78
Η συναισθησία είναι δυνατόν να μεταβληθεί ή και να εξαφανιστεί με την πάροδο της ηλικίας ή εξαιτίας άλλων παραγόντων 80
Κληρονομική βάση της συναισθησίας 81
Διαγνωστικά κριτήρια 85
Όταν η συναισθησία γίνεται πρόβλημα 89
Συναισθησία και υπερμνήμονες 94
Η συναισθησία κατά τη διάρκεια του ύπνου 98
Συναισθησία, εικονική πραγματικότητα και αντιμετώπιση του πόνου 99
Ιστορική αναδρομή – Η Αναγέννηση της συναισθησίας 100
Η συναισθησία με τα λόγια των ίδιων των συναισθητικών (Επιλεγμένα περιστατικά) 104
Φαινόμενα παρόμοια με τη συναισθησία 110
Ειδοτική μνήμη και άλλες μορφές υπερμνησίας 110
Ψευδαισθήσεις οφειλόμενες σε αισθητηριακή αποστέρηση 112
Συναισθησία κατά τη διάρκεια του διαλογισμού 114
Ψευδαισθήσεις οφειλόμενες σε κροταφική επιληψία
και κάκωση του μέσου εγκεφάλου - μαντεία 117
Ηλεκτρικός ερεθισμός του εγκεφάλου 118
Συναισθησία και άλλες παράξενες εμπειρίες 119
Προβολή έμβιων χαρακτηριστικών 119
Η αίσθηση μίας παρουσίας 119
Συναισθησία και Τέχνη 121
Η συναισθησία ως πηγή έμπνευσης στην τέχνη και τη λογοτεχνία 121
Συναισθησία και δημιουργικότητα 129
Μεταφορική συναισθησία και τέχνη 130
Η σύζευξη μουσικής και εικαστικών τεχνών (έγχρωμη μουσική) 130
Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ – Μίλησε, Μνήμη 137
Βασίλι Καντίνσκυ 140
Διονύσης Σαββόπουλος 143
Ο Σκριάμπιν και ο Προμηθέας 144
Ολιβιέ Μεσιάν 146
Η συναισθησία στο Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο 148
Συμπεράσματα 149
Βιβλιογραφία 153
Ευρετήριο 163
