ΠΡΟΛΟΓΟΣ............................................................................................ VII

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ....................................................................... ΧΙΙΙ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ............................................................................. ΧΧΙΙΙ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

§ 1. Προδιάθεση......................................................................................... 1

§ 2. Ιστορικές καταβολές του θεσμού και λόγοι νομοθετικής ρύθμισης της αναδοχής ανηλίκου                     5

§ 3. Το ρυθμιστικό πλαίσιο της αναδοχής ανηλίκου........................................ 7

Ι... Η ρυθμιστική πορεία της αναδοχής ανηλίκου μέχρι τον ν. 4538/2018          7

ΙΙ.. Ο ν. 4538/2018, όπως αυτός τροποποιήθηκε με τον ν. 4604/2019........ 9

ΙΙΙ. Η μεθοδολογική προσέγγιση των ρυθμίσεων για την αναδοχή ανη­λίκου     11

§ 4. Η αναδοχή ανηλίκου υπό το πρίσμα διατάξεων ανώτερης τυπικής ισχύος (άρθρο 21 παρ. 1 Συντ. και ν. 2101/1992).......................................................................................... 14

§ 5. Η διεθνής δικαιοδοσία και το εφαρμοστέο δίκαιο στο πεδίο της ανα­δοχής ανηλίκου                  17

Ι... Η διεθνής δικαιοδοσία..................................................................... 17

Α. Γενικά........................................................................................ 17

Β. Η διεθνής δικαιοδοσία δυνάμει του Κανονισμού 2201/2003............. 19

Γ. Η ειδική ρύθμιση του άρθρου 56 του Κανονισμού 2201/2003.......... 23

Δ. Η διεθνής δικαιοδοσίας δυνάμει της Σύμβασης της Χάγης του 1996         24

ΙΙ.. Το εφαρμοστέο δίκαιο..................................................................... 25

Α. Ο κανόνας σύνδεσης για τη σύσταση και λήξη της αναδοχής ανη­λίκου               25

1. Προλεγόμενα – Νομικός χαρακτηρισμός................................... 25

2. Το εφαρμοστέο δίκαιο στη σύσταση και λήξη της αναδοχής ανηλίκου που συντελούνται με δικαστική απόφαση............................................................................... 29

α. Οι παρ. 1 και 3 του άρθρου 15 της Σύμβασης της Χάγης....... 29

β. Η παρ. 2 του άρθρου 15 της Σύμβασης της Χάγης................ 32

3. Το εφαρμοστέο δίκαιο στη σύσταση και λήξη της αναδοχής ανη­λίκου που συντελούνται με σύμβαση ή με μονομερή δι­καιο­πραξία........................................................... 32

4. Το εφαρμοστέο δίκαιο που διέπει τη σύσταση και λήξη της αναδοχής ανηλίκου εκ του νόμου   .......................................................................................... 34

5. Η επίδραση της μεταβολής της συνήθους διαμονής του παιδιού στη σύσταση και λήξη της αναδοχής ανηλίκου................................................................................ 35

Β. Ο κανόνας σύνδεσης για την άσκηση της αναδοχής ανηλίκου........ 36

Γ. Δικαστική μεταρρύθμιση της υφιστάμενης σχέσης αναδοχής ανη­λίκου    37

Δ. Ζητήματα γενικής θεωρίας ιδιωτικού διεθνούς δικαίου που ανα­κύπτουν στο πεδίο της αναδοχής ανηλίκου................................................................................................. 38

1. Οικουμενική εφαρμογή............................................................ 38

2. Αναπαραπομπή..................................................................... 38

3. Δημόσια τάξη.......................................................................... 40

ΙΙΙ. Κριτική αποτίμηση σε σχέση με τη διεθνή εναρμόνιση δικαστικών απο­φάσεων                   41

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΔΟΧΗΣ ΑΝΗΛΙΚΟΥ

§ 6. Έννοια και περιεχόμενο της αναδοχής ανηλίκου................................... 43

§ 7. Συσχέτιση της αναδοχής ανηλίκου με συναφείς έννοιες.......................... 45

Ι... Αναδοχή ανηλίκου και γονική μέριμνα.............................................. 45

ΙΙ.. Αναδοχή ανηλίκου και υιοθεσία....................................................... 47

ΙΙΙ. Αναδοχή ανηλίκου και επιτροπεία.................................................... 48

IV. Αναδοχή ανηλίκου και εντολή.......................................................... 50

§ 8. Νομική φύση της αναδοχής ανηλίκου.................................................... 51

I... Η αναδοχή ανηλίκου ως λειτούργημα............................................... 51

A. Θεμελίωση της άποψης περί λειτουργήματος................................ 51

1. Ικανοποίηση αλλότριου συμφέροντος....................................... 51

2. Απονομή αρμοδιότητας σε κατάλληλο πρόσωπο....................... 52

Β. Τα χαρακτηριστικά του δικαιώματος των ανάδοχων γονέων......... 53

ΙΙ.. Η αναδοχή ανηλίκου ως έννομη σχέση............................................ 56

ΙΙΙ. Η αναδοχή ανηλίκου ως θεσμός...................................................... 57

Α. Γενικά........................................................................................ 57

Β. Οι αρχές που διέπουν τον θεσμό της αναδοχής ανηλίκου.............. 60

1. Η αρχή της προστασίας του συμφέροντος του παιδιού............... 60

α. Γενικά................................................................................ 60

β. Κριτήρια εξειδίκευσης του συμφέροντος του τέκνου στο πεδίο της αναδοχής ανηλίκου         ...................................................................................... 61

2. Η αρχή του παρεπομένου....................................................... 65

α. Η αρχή της συμπληρωματικότητας....................................... 66

β. Η αρχή της προσωρινότητας............................................... 67

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Η ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΔΟΧΗΣ ΑΝΗΛΙΚΟΥ

§ 9... Εισαγωγικά...................................................................................... 69

§ 10. Σύσταση αναδοχής ανηλίκου με δικαστική απόφαση........................... 71

Ι... Σύσταση αναδοχής ανηλίκου με δικαστική απόφαση όταν ο ανήλικος τελεί υπό γονική μέριμνα      ................................................................................................ 71

Α. Γενικά...................................................................................... 71

Β. Αναδοχή ανηλίκου λόγω κακής άσκησης της γονικής μέριμνας (ΑΚ 1532 παρ. 2 και 1533 παρ. 3           ............................................................................................ 71

1. Μορφές κακής άσκησης της γονικής μέριμνας......................... 71

2. Τα πρόσωπα των φυσικών γονέων....................................... 77

3. Το πρόσωπο του ανηλίκου.................................................... 78

α. Το πρόβλημα των ορφανών, έκθετων και εγκαταλελειμ­μέ­νων ανηλίκων             78

β. Ανήλικοι με περιορισμένη δικαιοπρακτική ικανότητα............ 80

γ.. Η υποχρέωση εγγραφής στο Εθνικό Μητρώο Ανηλίκων και οι περί αντισυνταγματικότητας επιφυλάξεις...................................................................... 82

4. Τα πρόσωπα των ανάδοχων γονέων.................................... 83

α. Οι κρίσιμες διατάξεις......................................................... 83

i... Οι κρίσιμες διατάξεις μέχρι την έναρξη εφαρμογής του ν. 4538/2018                83

ii.. Η διάταξη του άρθρου 8 ν. 4538/2018............................ 84

β. Ζητήματα από την εφαρμογή των κριτηρίων καταλληλό­τητας       85

i... Σύντροφοι με σύμφωνο συμβίωσης και πρόσωπα που τελούν σε ελεύθερη ένωση      ............................................................................... 86

ii.. Η επιβαλλόμενη ιεράρχηση των κατάλληλων υποψήφιων ανάδοχων γονέων και η κατάργησή της με το άρθρο 8 παρ. 1 ν. 4538/2018.......................... 88

iii.. Η προτίμηση της συγγενικής αναδοχής.......................... 90

iv. Τα κατ’ ιδίαν κριτήρια καταλληλότητας.......................... 91

γ.. Εγγραφή στο Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Ανάδοχων Γο­νέων (ή Εθνικό Μητρώο Αναδόχων Ανηλίκων)........................................................................ 96

i... Η υποχρέωση εγγραφής στο Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Ανάδοχων Γονέων και οι περί αντισυνταγματικότητας επιφυλάξεις............................... 96

ii.. Η διαδικασία και τα απαιτούμενα δικαιολογητικά για την εγγραφή στο Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Αναδόχων Ανηλίκων σύμφωνα με τον ν. 4538/2018.                   98

iii.. Η διαγραφή από το Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Ανάδοχων Γονέων              99

δ.. Προγράμματα επιμόρφωσης υποψήφιων ανάδοχων γονέων (άρθρο 14 ν. 4538/2018)      .................................................................................... 100

Γ.. Η περίπτωση της ΑΚ 1535...................................................... 101

Δ.. Οι περιπτώσεις των ΑΚ 1513 παρ. 1 εδ. γ και 1514................. 103

Ε.. Η περίπτωση των ΠΚ 122 παρ. 1 περ. γ και 123 παρ. 1 περ. α         105

Στ. Δικονομικά ζητήματα.............................................................. 108

1. Η διαδικασία της ίδρυσης αναδοχής ανηλίκου με δικαστική απόφαση                      108

2. Αρμοδιότητα....................................................................... 112

3. Νομιμοποίηση.................................................................... 113

4. Συζήτηση της υπόθεσης...................................................... 114

5. Φύση, αποτελέσματα και εκτέλεση της δικαστικής απόφασης          115

II.. Σύσταση αναδοχής ανηλίκου με δικαστική απόφαση όταν ο ανήλικος τελεί υπό επιτροπεία (ΑΚ 1607)        ................................................................................................ 118

Α. Θεμελίωση της δικαστικής φύσης της σύστασης αναδοχής ανηλίκου     118

Β. Προϋποθέσεις σύστασης αναδοχής ανηλίκου κατά την ΑΚ 1607. 120

§ 11. Η σύσταση αναδοχής ανηλίκου με σύμβαση...................................... 124

Ι... Νομική φύση της σύμβασης.......................................................... 124

ΙΙ.. Στοιχεία της νομοτυπικής μορφής της σύμβασης............................ 126

Α. Συμφωνία............................................................................... 126

Β. Τα πρόσωπα των συμβαλλομένων.......................................... 130

1. Οι φυσικοί γονείς................................................................ 130

2. Οι ανάδοχοι γονείς.............................................................. 133

ΙΙΙ. Προϋποθέσεις του κύρους της σύμβασης...................................... 135

Α. Δικαιοπρακτική ικανότητα........................................................ 135

1. Η δικαιοπρακτική ικανότητα των προσώπων των φυσικών γονέων             135

2. H δικαιοπρακτική ικανότητα των ανάδοχων γονέων............. 136

3. Το είδος της ακυρότητας...................................................... 137

Β.. Έλλειψη εικονικότητας........................................................... 138

Γ.. Τύπος................................................................................... 138

Δ.. Προηγούμενη εγγραφή των ανάδοχων γονέων στο Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Ανάδοχων Γονέων   ........................................................................................... 139

Ε.. Προηγούμενη εγγραφή του ανηλίκου στο Εθνικό Μητρώο Ανηλίκων               141

Στ. Έλλειψη αντίθεσης στον νόμο ή στα χρηστά ήθη...................... 142

Ζ.. Ελαττώματα της βούλησης...................................................... 143

Η.. Συνέπειες της ακυρότητας και της ακύρωσης της σύμβασης σύστασης αναδοχής ανηλίκου       ........................................................................................... 144

IV. Όροι του ενεργού........................................................................ 147

A.. Αιρέσεις και προθεσμίες......................................................... 147

B.. Αναγγελία στην κοινωνική υπηρεσία....................................... 148

§ 12. Η σύσταση της αναδοχής ανηλίκου εκ του νόμου............................... 151

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΔΟΧΗΣ ΑΝΗΛΙΚΟΥ

§ 13. Εισαγωγικά.................................................................................... 155

§ 14. Η λειτουργία της αναδοχής ανηλίκου εν στενή εννοία........................ 156

I... Η κατανομή των αρμοδιοτήτων.................................................... 156

A. Γενικά.................................................................................... 156

Β. Επιμέλεια και πραγματική φροντίδα......................................... 157

Γ. Η διοίκηση της περιουσίας του υπό αναδοχή ανηλίκου............... 160

Δ. Η εκπροσώπηση του ανηλίκου................................................. 162

Ε. Υπέρβαση των αρμοδιοτήτων των ανάδοχων γονέων.............. 166

ΙΙ.. Δικαιώματα και υποχρεώσεις των ανάδοχων και των φυσικών γονέων ή του επιτρόπου              167

Α. Δικαιώματα των ανάδοχων γονέων......................................... 167

1. Τα λειτουργικά δικαιώματα της ανατροφής, διαπαιδαγώγησης και προστασίας του ανηλίκου ........................................................................................ 167

2. Δικαίωμα διατύπωσης γνώμης των ανάδοχων γονέων......... 169

Β. Υποχρεώσεις των ανάδοχων γονέων και τα αντίστοιχα δικαιώματα των φυσικών γονέων ή του επιτρόπου.............................................................................................. 170

1. Υποχρέωση διευκόλυνσης των προσωπικών σχέσεων του ανηλίκου με τους φυσικούς γονείς – Δικαίωμα επικοινωνίας........................................................ 170

2. Υποχρέωση πληροφόρησης των φυσικών γονέων και της κοινωνικής υπηρεσίας                 173

3. Υποχρέωση συμμόρφωσης προς τη ρητή βούληση των φυσικών γονέων ή του επιτρόπου    ........................................................................................ 174

Γ. Η διατροφή του ανηλίκου......................................................... 176

§ 15. Η λειτουργία της εν ευρεία εννοία αναδοχής ανηλίκου....................... 179

Ι... Ανάθεση στους ανάδοχους γονείς της επιμέλειας του προσώπου του ανηλίκου (ΑΚ 1660 εδ. α).     ................................................................................................ 179

Α. Προϋποθέσεις ανάθεσης της επιμέλειας του προσώπου του ανηλίκου.              179

1. Ουσιαστικές προϋποθέσεις.................................................. 179

2. Δικονομικά ζητήματα........................................................... 183

Β. Η λειτουργία της εν ευρεία εννοία αναδοχής............................. 184

1. Γενικά................................................................................ 184

2. Δικαιώματα και υποχρεώσεις των υποκειμένων της σχέσης αναδοχής ανηλίκου                   186

α. Δικαιώματα ανάδοχων γονέων........................................ 186

β. Οι υποχρεώσεις των ανάδοχων γονέων και τα δικαιώματα των φυσικών γονέων            .................................................................................... 190

§ 16. Η ευθύνη των ανάδοχων γονέων..................................................... 193

§ 17. Η κρατική εποπτεία της αναδοχής ανηλίκου...................................... 196

Ι... Εισαγωγικά................................................................................ 196

ΙΙ.. Η κρατική εποπτεία υπό την ισχύ του ν. 4538/2018, ειδικότερα....... 197

Α. Οι αρμόδιοι φορείς και οι υποχρεώσεις τους............................. 197

Β. Τα μέσα εποπτείας – τα τηρούμενα μητρώα.............................. 198

1. Μητρώα Ανηλίκων – Εθνικό και Ειδικά (άρθρο 5 ν. 4538/2018)       198

2. Μητρώα Υποψήφιων Ανάδοχων Γονέων – Εθνικό και Ειδικά (άρθρο 6 ν. 4538/2018)           ........................................................................................ 200

3. Μητρώα Εγκεκριμένων Αναδοχών Ανηλίκων – Εθνικό και Ειδικά (άρθρο 7 ν. 4538/2018)    ........................................................................................ 201

4. Μητρώο Επαγγελματιών Αναδόχων (άρθρο 16 παρ. 2 ν. 4538/ 2018)                      202

Γ. Κυρώσεις............................................................................... 202

§ 18. Παροχές και διευκολύνσεις.............................................................. 205

§ 19. Ειδικές μορφές αναδοχής ανηλίκου................................................... 209

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

Η ΛΗΞΗ ΤΗΣ ΑΝΑΔΟΧΗΣ ΑΝΗΛΙΚΟΥ

§ 20. Εισαγωγικά.................................................................................... 211

§ 21. Οι επιμέρους τρόποι λήξης της αναδοχής ανηλίκου............................ 213

Ι... Οι λόγοι αυτοδίκαιης λήξης της αναδοχής ανηλίκου....................... 213

Α. Η παύση της γονικής μέριμνας................................................. 213

Β. Η λήξη της επιτροπείας............................................................ 215

Γ. Ο θάνατος ή η κήρυξη σε αφάνεια και η δικαιοπρακτική ανικανότητα των ανάδοχων γονέων   ............................................................................................ 217

Δ. Η έκπτωση των ανάδοχων γονέων.......................................... 218

ΙΙ.. Η άρση της αναδοχής ανηλίκου με δικαιοπραξία........................... 220

A. Η άρση της αναδοχής ανηλίκου με δήλωση των φυσικών.......... 220

1. Το δικαίωμα ανάκλησης...................................................... 220

2. Η δικαιοπραξία ανάκλησης.................................................. 222

Β. Το ζήτημα της άρσης της αναδοχής με απόφαση των ανάδοχων γονέων (παραίτηση από το λειτούργημα).............................................................................................. 226

1. Γενικά................................................................................ 226

2. Οι προϋποθέσεις παραίτησης των ανάδοχων γονέων........... 228

ΙΙΙ. Η άρση της αναδοχής ανηλίκου με δικαστική απόφαση.................. 229

Α. Η άρση της αναδοχής ανηλίκου με απόφαση του δικαστηρίου (ΑΚ 1662 εδ. β, άρθρο 15 παρ. 1 περ. β ν. 4538/2018).............................................................................. 229

B. Η αντικατάσταση των ανάδοχων γονέων (ΑΚ 1663).................. 231

Γ. Η υπέρβαση της αναδοχής και η μετάλλαξή της σε επιτροπεία (ΑΚ 1660 εδ. β, 1661)                235

§ 22. Συνέπειες της λήξης της αναδοχής ανηλίκου...................................... 238

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

NOMOΣ 4538/2018................................................................................. 241

ΝΟΜΟΣ 4604/2019 (άρθρο 117)............................................................... 267

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...................................................................................... 273

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΛΗΜΜΑΤΩΝ                     281