Στο παρόν εγχειρίδιο παρουσιάζεται η συγκροτημένη νομική προστασία του περιβάλλοντος, το συνταγματικό δικαίωμα στο περιβάλλον και η προστασία του περιβάλλοντος ως συνιστώσα της οικονομικής ανάπτυξης.
Η τρίτη έκδοση του Εγχειριδίου του Δικαίου του Περιβάλλοντος, η οποία απευθύνεται σε κάθε νομικό επιστήμονα που ενδιαφέρεται γι’ αυτό το αντικείμενο, ενσωματώνει όλες τις μέχρι σήμερα βασικές εξελίξεις της νομοθεσίας και της νομολογίας, για τη νομική προστασία του περιβάλλοντος από τη σκοπιά του Δημοσίου Δικαίου.
Στο έργο αναλύονται, μεταξύ άλλων, η περιβαλλοντική προστασία στο Ελληνικό Σύνταγμα, στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο, στα Συντάγματα άλλων ευρωπαϊκών χωρών και εξετάζεται η συνταγματική προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων καθώς και η σύγκρουση του δικαιώματος στο περιβάλλον με άλλα συνταγματικά δικαιώματα, ιδιαίτερα με εκείνα που προστατεύουν την ιδιοκτησία και την οικονομική ελευθερία και ανάπτυξη. Εξετάζονται, ακόμη, η προστασία της φύσης (ύδατα, βιοποικιλότητα, ακτές - κόλποι - μικρά νησιά, τοπίο) και του πολιτιστικού περιβάλλοντος και το δικαίωμα πληροφόρησης σε θέματα περιβάλλοντος στο ελληνικό και ευρωπαϊκό δίκαιο.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
11. Ένας αυτόνομος κλάδος του δικαίου
22. Διακρίσεις του δικαίου του περιβάλλοντος
33. Τα χαρακτηριστικά του δικαίου του περιβάλλοντος
33.1. Ο πραγματολογικός και νομολογιακός χαρακτήρας του δικαίου του περιβάλλοντος – Το φαινόμενο της πολυνομίας
53.2. Ο πρωτεύων ρόλος του δημοσίου δικαίου
63.3. Η στενή σχέση του δικαίου περιβάλλοντος με την οικονομική ανάπτυξη
73.4. Η εξάρτηση του δικαίου του περιβάλλοντος από την εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ I
ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
91. Φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον
92. Περιβάλλον και φύση
93. Η ανθρωποκεντρική και η οικολογική προσέγγιση
104. Η νομική έννοια του περιβάλλοντος
115. Η νομική έννοια της προστασίας του περιβάλλοντος
126. Ειδικότεροι εννοιολογικοί προσδιορισμοί
137. Χαρακτηρισμός της προστασίας του περιβάλλοντος στη νομολογία του ΣτΕ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ II
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
151. Συγκριτική θεώρηση
161.1. Η προστασία του περιβάλλοντος στα Συντάγματα Ευρωπαϊκών χωρών
191.2. Η προστασία του περιβάλλοντος στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού κοινοτικού δικαίου
221.3. H προστασία του περιβάλλοντος στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου
231.4. Η προστασία του περιβάλλοντος στον Ευρωπαϊκό Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων
242. H νομική φύση και ισχύς του άρθρου 24
262.1. Η άμεση και επιτακτική ισχύς της συνταγματικής διάταξης
272.2. Η ευθεία υποχρέωση της Διοίκησης
312.3. To δικαίωμα στο περιβάλλον
433. Η τριτενέργεια του δικαιώματος στο περιβάλλον
433.1. Το Κράτος και τα ΝΠΔΔ ως αποδέκτες του δικαιώματος στο περιβάλλον
443.2. Η τριτενέργεια του δικαιώματος στο περιβάλλον
483.3. Η νομολογία των πολιτικών δικαστηρίων
534. Η αρχή της πρόληψης και η πιθανολόγηση της βλάβης
545. Η αρχή της προφύλαξης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ III
Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΑΣΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ
631. Η έννοια του δάσους
631.1. Στο ν. 998/79
651.2. Στη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας
661.3. Στη νομολογία του Αρείου Πάγου
661.4. Στη νομολογία τον Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου (ΑΕΔ)
671.5. Η ερμηνευτική δήλωση στο Σύνταγμα
671.6. Στο ν. 3208/2003 και στο ν. 3818/2010
722. Ο χαρακτηρισμός των δασών και των δασικών εκτάσεων
722.1. Ο Δασικός Κώδικας (ν. 998/1979)
722.2. Η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας
742.3. Ενδικοφανείς προσφυγές
752.4. Συνέπειες του χαρακτηρισμού
762.5. Κατά χρόνον αρμοδιότητα
762.6. Η υποχρέωση σύνταξης δασολογίου
792.7. Οι δασικοί χάρτες
833. Η προστασία των ιδιωτικών δασών
833.1. Η νομική φύση των δασών
843.2. Νομολογιακή στροφή
854. Η προστασία των δημόσιων δασών
854.1. Η δυνατότητα μεταβολής του προορισμού τους
864.2. Η αυστηρή νομολογιακή ερμηνεία
915. Η ανέγερση και η κατεδάφιση κτισμάτων εντός δάσους ή δασικής έκτασης
936. Η εξομοίωση της προστασίας δημόσιων και ιδιωτικών δασών
947. Η αδυναμία παρεμπίπτοντος ελέγχου του δασικού χαρακτήρα
958. Η απαγόρευση ένταξης δασικού οικοσυστήματος σε οικιστική περιοχή
959. Η ενδοστρεφής δίκη και η ενίσχυση της δασικής προστασίας
9810. Οι συνεταιριστικές δασικές εκτάσεις και η υποχρέωση ανταλλαγής ή απαλλοτρίωσης τους
9911. Η κυριότητα των δασών και των δασικών εκτάσεων
10012. Η προστασία των κοινόχρηστων χώρων πρασίνου
10112.1. Οι ελεύθεροι κοινόχρηστοι χώροι πρασίνου ως υποκατάστατο του φυσικού περιβάλλοντος
10112.2. Η διαφοροποίηση της έννοιας του χώρου πρασίνου από την έννοια του αστικού πάρκου ή άλσους
10312.3. Η αρχή της αντιστάθμισης ή ανταλλαγής και η προστασία των κοινόχρηστων χώρων πρασίνου
10512.4. Η προστασία των κοινόχρηστων χώρων πρασίνου και η σύγκρουσή της με άλλους δημόσιους σκοπούς
10813. Η προστασία των βοσκότοπων
11014. Η προστασία των αναδασωτέων εκτάσεων
11014.1. Το νομικό πλαίσιο
11114.2. Η δεσμευτικότητα της συνταγματικής ρύθμισης
11214.3. Η αρμοδιότητα για την αναδάσωση και η αιτιολόγησή της
11314.4. Η δυνατότητα εξαίρεσης από την αναδάσωση
11514.5. Η νομική φύση της πράξης με την οποία κηρύσσεται η αναδάσωση
11514.6. Η προθεσμία για την κήρυξη της αναδάσωσης
11514.7. Η κήρυξη της αναδάσωσης ως αυτοτελής διαδικασία
11714.8. Η ανάκληση/άρση της πράξης αναδάσωσης
11814.9. Η δυνατότητα επέμβασης πριν την ανάκτηση της δασικής μορφής
ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV
Η ΑΚΥΡΩΤΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΚΗ
1191. Το έννομο αγαθό περιβάλλον και η ανάγκη προστασίας του
1222. Η διεύρυνση του εννόμου συμφέροντος στην περίπτωση των φυσικών προσώπων
1303. Τάσεις συρρίκνωσης του εννόμου συμφέροντος στη νομολογία
1324. Η διεύρυνση του εννόμου συμφέροντος στην περίπτωση των νομικών προσώπων
1385. H διεύρυνση του εννόμου συμφέροντος στην περίπτωση των ΟΤΑ
1406. Το έννομο συμφέρον για την προστασία του περιβάλλοντος στο ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο
1457. Η αναστολή εκτέλεσης
1467.1. Η αίτηση αναστολής έγινε δεκτή στις εξής περιπτώσεις
1497.2. Η αίτηση αναστολής απορρίφθηκε στις εξής περιπτώσεις:
1527.3. Η τροποποίηση του άρθρου 52 του ΠΔ 18/89
ΚΕΦΑΛΑΙΟ V
Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
ΜΕ ΑΛΛΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
159Ι. Σύγκρουση συνταγματικών δικαιωμάτων
1591. Σύγκρουση του άρθρου 24 με άλλα άρθρα
1602. Η άρση της σύγκρουσης
1613. Η ιδιαίτερη φύση τον άρθρου
161ΙΙ. Προστασία του περιβάλλοντος και προστασία της οικονομικής ελευθερίας και ανάπτυξης
1611. Προστασία του περιβάλλοντος και οικονομική ανάπτυξη
1622. Οι έννοιες της βιωσιμότητας και της αειφορίας
1633. Η αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης
1633.1. Η βιώσιμη ανάπτυξη στο διεθνές δίκαιο
1643.2. Η βιώσιμη ανάπτυξη στο ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο
1664. Σύγκρουση προστασίας περιβάλλοντος και οικονομικής ανάπτυξης
1664.1. Η νομολογία του ΣτΕ μέχρι το
1684.2. Η αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης στη νομολογία του ΣτΕ μετά το 1992
185ΙΙΙ. Προστασία του περιβάλλοντος και προστασία της ιδιοκτησίας
1851. Το κοινωνικό περιεχόμενο της ιδιοκτησίας
1852. Προστασία περιβάλλοντος και περιορισμοί της ιδιοκτησίας
1863. Είδος και έκταση των περιορισμών
1884. Κυριότεροι περιορισμοί χάριν της προστασίας του περιβάλλοντος
1884.1. H προστασία του περιβάλλοντος και οι περιορισμοί δόμησης και χρήσης
1964.2. Η πρόσβαση στις ακτές
1984.3. Η προστασία του περιβάλλοντος έναντι της ιδιοκτησίας και η μετακύλιση του κόστους
2054.4. Η περιβαλλοντική προστασία και η εκτός σχεδίου δόμηση
2074.5. Ο θεσμός της Μεταφοράς του Συντελεστή Δόμησης (ΜΣΔ)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ VI
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ
2191. Συνταγματική πρόβλεψη
2202. Χωροταξικός σχεδιασμός – είδη
2253. Χωροθέτηση παραγωγικών δραστηριοτήτων
2264. Η επιβολή με νόμο μέτρων χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού με ατομικό χαρακτήρα
2275. Η νομοθέτηση μέτρων χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού μετά την εκπόνηση επιστημονικής μελέτης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ VII
Ο ΝΟΜΟΣ 1650/86 «ΓΙΑ ΤΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ»
(ΦΕΚ Α΄ 160)
2291. Οι ρυθμίσεις του νόμου
2342. Οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ)
2342.1. Το νομοθετικό πλαίσιο
2352.2. Η κατάταξη των έργων και δραστηριοτήτων
2362.3. Η διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων
2362.3.1. Η προέγκριση χωροθέτησης
2422.3.2. Η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) και η έγκριση των περιβαλλοντικών όρων
2443. Με το ν. 4014/2011
2494. Η νομολογία για τη διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων
2494.1. Για την προέγκριση χωροθέτησης
2584.2. Για την έγκριση περιβαλλοντικών όρων
2725. Η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIII
Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
2771. To δικαίωμα πληροφόρησης σε θέματα περιβάλλοντος και το δικαίωμα στο περιβάλλον
2782. Η πληροφόρηση και η αρχή της πρόληψης στην προστασία του περιβάλλοντος
2783. Παθητική και ενεργητική πληροφόρηση
2794. Η συνταγματική θεμελίωση του δικαιώματος πληροφόρησης
2794.1. Το άρθρο 10 παρ. 3 του Συντάγματος
2794.2. Η αρχή του κράτους δικαίου
2795. Το δικαίωμα πληροφόρησης στην ελληνική νομοθεσία
2795.1. Ο νόμος 1599/86
2805.2. Ο νόμος 1943/91
2805.3. Ο νόμος 2690/99 (Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας)
2826. Η ΚΥΑ 75308/5512/1990 των υπουργών ΠΕΧΩΔΕ και Εθνικής Οικονομίας
2847. Το δικαίωμα πληροφόρησης σε θέματα περιβάλλοντος στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη πριν την οδηγία 90/313/ΕΟΚ
2858. Η οδηγία 90/313/ΕΟΚ της 7.6.1990 «σχετικά με την ελεύθερη πληροφόρηση για θέματα περιβάλλοντος»
2869. Η μεταφορά της οδηγίας 90/313 στην ελληνική έννομη τάξη
28710. Στο Διεθνές Δίκαιο
28911. Η νέα οδηγία για την περιβαλλοντική πληροφόρηση
ΚΕΦΑΛΑΙΟ IX
Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
2911. Η ενότητα πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος – Η διακριτή έννοια του πολιτιστικού περιβάλλοντος – Η αρχή της αειφορίας
2911.1. Οι νομοθετικοί ορισμοί
2931.2. Τα πολιτιστικά αγαθά και η σχέση τους με τον χώρο
2951.3. Τα πολιτιστικά αγαθά και η σχέση τους με τον χρόνο
2961.4. Τα πολιτιστικά αγαθά και η αρχή της αειφορίας
2962. Η ένταση της συνταγματικής προστασίας
2962.1. Η αυξημένη προστασία
2972.2. Η ευθεία προστασία
2972.3. Προστασία του πολιτιστικού περιβάλλοντος, περιορισμοί της ιδιοκτησίας και αποζημίωση ιδιοκτητών
3022.4. Η συνολική θεώρηση
3023. Συρροή της προστασίας φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος
3033.1. Ο καθορισμός ζωνών προστασίας
3043.2. Η ΜΣΔ (Μεταφορά Συντελεστής Δόμησης) ως μέθοδος αποζημίωσης στις περιπτώσεις που προβλέπονται από το άρθρο 24
3073.3. Χωροθέτηση και έγκριση περιβαλλοντικών όρων
3094. Περιπτώσεις σύγκρουσης προστατευόμενων πολιτιστικών στοιχείων
ΚΕΦΑΛΑΙΟ X
Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΣΤΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ
313Ι. Η προστασία των υδάτων
3151. Τα υδατορέματα ή υδρορεύματα
3192. Οι ποταμοί
3213. Οι υγροβιότοποι
3234. Η προστασία του υδροφόρου ορίζοντα από τα απόβλητα
327II. Η προστασία της βιοποικιλότητας
3271. Η έννοια της βιοποικιλότητας
3272. Το νομικό πλαίσιο προστασίας της βιοποικιλότητας
3272.1. Νομοθετήματα στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου
3282.2. Οι κοινοτικές οδηγίες
3292.3. Το εθνικής προέλευσης νομικό πλαίσιο
3302.4. Ειδικά για τα εθνικά πάρκα
3313. Η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας
3323.1. Η θαλάσσια χελώνα καρέττα-καρέττα
3333.2. Η φώκια μονάχους-μονάχους
3333.3. Η φαιά άρκτος
3343.4. Η προστασία από τη θήρα
335ΙΙΙ. Η προστασία ακτών - κόλπων - μικρών νησιών
3351. Η σημασία των ακτών
3362. Το νομικό πλαίσιο των ακτών
3373. Ο εννοιολογικός προσδιορισμός της παράκτιας ζώνης
3394. Ο προορισμός του αιγιαλού και της παραλίας και το ζήτημα της απλής χρήσης τους.
3405. Η διοίκηση και διαχείριση των ακτών
3406. Η τριπλή διάσταση της νομικής προστασίας
3406.1. Η διαφύλαξη της μορφολογίας της ακτής ως αισθητικής αξίας
3416.2. Η ελεύθερη πρόσβαση στις ακτές
3436.3. Οι ήπιες μορφές χρήσης των ακτών και των μικρών νησιών
3457. Κτίσματα στον αιγιαλό και την παραλία
3478. Η παραχώρηση σε ΟΤΑ
3489. Το έννομο συμφέρον για την προστασία των ακτών
349IV. Η προστασία του τοπίου
ΚΕΦΑΛΑΙΟ XI
ΕΥΘΥΝΗ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ ΓΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΒΛΑΒΕΣ
3511. Η προβληματική της περιβαλλοντικής ευθύνης
3512. Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»
3523. Το κοινοτικό σύστημα περιβαλλοντικής ευθύνης: η Πράσινη και η Λευκή Βίβλος
3524. Το είδος της ευθύνης, οι λόγοι απαλλαγής και το βάρος απόδειξης
3535. Η περιβαλλοντική ασφάλιση
3546. Η Σύμβαση του Λουγκάνο
3547. Ο ν. 1650/86
3548. Η κοινοτική Οδηγία 2004/35/ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη και το κυρωτικό Π.Δ. 148/2009
359Βασική Νομολογία Δικαίου του Περιβάλλοντος
431ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ