Το βιβλίο της ομότιμης Καθηγήτριας της Νομικής Σχολής Αθηνών Τζούλιας Ηλιοπούλου-Στράγγα «Γενική θεωρία θεμελιωδών δικαιωμάτων - ΄Οψεις της πολυεπίπεδης προστασίας στον ευρωπαϊκό χώρο» έρχεται να καλύψει ένα κενό στην ελληνική βιβλιογραφία και να φέρει τον έλληνα νομικό –φοιτητή, δικαστή και δικηγόρο– πιο κοντά στο ευρωπαϊκό νομικό γίγνεσθαι, χωρίς να παραγνωρίζεται όμως και η ελληνική συνταγματική τάξη. Είναι ένα έργο, το οποίο δεν προορίζεται μόνο για δημοσιολόγους, αλλά απευθύνεται, κατά το μεγαλύτερο μέρος του, στον οποιοδήποτε εφαρμοστή του δικαίου.
Για πρώτη φορά στην ελληνική, ίσως δε και την ευρωπαϊκή νομική βιβλιογραφία εξετάζονται τα τρία επίπεδα προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων –συνταγματικό, ενωσιακό και δίκαιο του Συμβουλίου της Ευρώπης (Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης) – όχι ως ξεχωριστοί κλάδοι, αλλά από κοινού, σε ένα ενιαίο έργο (800 σελίδων), συγκρίνονται μεταξύ τους και διερευνώνται, τέλος, οι αλληλοεπιδράσεις τους.
Η συγγραφέας, καταξιωμένη επιστήμων όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και στο εξωτερικό, όπου η επιστημονική και συγγραφική παρουσία της είναι εδώ και 35 περίπου χρόνια αδιάλειπτη, θέλησε να αφήσει ένα opus magnum και στην πατρίδα της, αξιοποιώντας τα πολυάριθμα έργα της στην Ελλάδα και, κυρίως, στο εξωτερικό, όπου έτυχαν ιδιαίτερης αναγνώρισης και αποδοχής.
Τη συγγραφέα και το νέο βιβλίο της παρουσιάζουν κατά τρόπο εναργή ορισμένα αποσπάσματα από τον Πρόλογο του πρώην Προέδρου του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Καθηγητή κ. Βασιλείου Σκουρή, τα οποία παρατίθενται αυτούσια αμέσως κατωτέρω:
« … Ώριμη επιστήμονας, που έχει προσανατολίσει την έρευνα και τη διδασκαλία της στη γενική θεωρία των θεμελιωδών δικαιωμάτων με σειρά μονογραφιών και πλήθος εκτεταμένων, βαθιά δουλεμένων και πρωτότυπων συμβολών σε πολλές γλώσσες, ήταν επόμενο να καταγράψει τις θεαματικές εξελίξεις που παρατηρούνται στον τομέα των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. … Ελέγχοντας απολύτως το αντικείμενό της, η συγγραφέας δεν περιγράφει απλώς ό,τι ισχύει στην Ελλάδα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο Συμβούλιο της Ευρώπης, αλλά εμβαθύνει στη θεωρία και κυρίως στη νομολογία.
Ως προς τη νομολογία προκαλούν ασφαλώς εντύπωση η μεθοδικότητα και η πληρότητα της παρουσίασης των κρίσιμων αποφάσεων των ελληνικών και ευρωπαϊκών δικαστηρίων, χωρίς φυσικά να αγνοούνται άλλα σημαντικά εθνικά δικαστήρια, όπως το γερμανικό Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο, το γαλλικό Συνταγματικό Συμβούλιο και πολλά άλλα ανώτατα δικαστήρια των κρατών-μελών της Ένωσης, και είναι επίσης αποκαλυπτικός ο τρόπος σχολιασμού των αποφάσεων αυτών, δεδομένου ότι η συγγραφέας δεν διστάζει να αναδείξει τα –κατά τη γνώμη της– ασθενή σημεία των δικανικών κρίσεων με οπωσδήποτε αξιοπρόσεκτα επιχειρήματα … εκείνο που προέχει και προσθέτει αξία στο βιβλίο είναι ότι παρατίθενται έντιμα και αναλυτικά όλες οι θέσεις που έχουν εκφράσει τα ευρωπαϊκά και εθνικά δικαστήρια, χωρίς να αγνοείται και η αντίδραση της επιστήμης, πράγμα που επιτρέπει στον αναγνώστη να αξιολογήσει μόνος του κατά πόσον οι θέσεις αυτές είναι πειστικές.
Με τα ανωτέρω δεδομένα το βιβλίο της Τζούλιας Ηλιοπούλου-Στράγγα προσφέρει πολύ περισσότερα από μία γενική θεωρία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, καθώς συνδυάζει την εθνική διάσταση με την προστασία των δικαιωμάτων στον ευρωπαϊκό χώρο, την αντιπαραθέτει προς αυτήν και, προκειμένου να αναπτύξει τις ευρωπαϊκές πτυχές του θέματός της, ασχολείται σε βάθος με τις βάσεις και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ευρωπαϊκού ενωσιακού δικαίου και του συστήματος της ΕΣΔΑ. Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί ότι στο βιβλίο μπορεί να ανατρέξει και όποιος επιθυμεί να ενημερωθεί για πλήθος γενικότερων και ειδικότερων ζητημάτων … Οι σχετικές αναλύσεις έχουν μάλιστα συχνά μονογραφικό χαρακτήρα. Είπαμε: βαθιά γνώση της ελληνικής και της ευρωπαϊκής έννομης τάξης, αλλά και του δικαίου αρκετών κρατών-μελών, που αναδύεται στο σύνολο του έργου. …».
Πρόλογος
Βασίλειος Σκουρής......................................................................................................... VII
Προλεγόμενα
Τζούλια Ηλιοπούλου-Στράγγα....................................................................................... XIII
Πίνακας Συντομογραφιών....................................................................................... ΧLΙΧ
Πρώτο Μέρος
Γενική θεωρία θεμελιωδών δικαιωμάτων
στην ελληνική συνταγματική τάξη
Ι. Γένεση, ιστορική εξέλιξη και επιδράσεις άλλων δικαιικών συστημάτων στη διαμόρφωση της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ελληνική συνταγματική τάξη...................................................................................... 3
ΙΙ. Έννοια, λειτουργίες και νομική φύση των θεμελιωδών δικαιωμάτων – Θεμελιώδη καθήκοντα και υποχρεώσεις 26
IΙI. Mέθοδοι, κανόνες και αρχές ερμηνείας των θεμελιωδών δικαιωμάτων.................. 40
ΙV. Περιορισμοί των θεμελιωδών δικαιωμάτων........................................................... 58
V. Φορείς των θεμελιωδών δικαιωμάτων..................................................................... 97
VI. Αποδέκτες των θεμελιωδών δικαιωμάτων............................................................ 118
VII. Προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων.......................................................... 128
VIII. Αναθεώρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων - Μείωση του επιπέδου προστασίας 187
IX. Κριτική αποτίμηση της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ελληνική συνταγματική τάξη 226
ΔΕΥΤΕΡΟ Μέρος
Η εξέλιξη της προστασίας των θεμελιωδών
δικαιωμάτων στον ευρωπαϊκό χώρο
I. Συμβάσεις στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης........................................... 231
Α. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου........................................ 233
Β. Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης.................................................................... 300
Γ. Ειδικές Συμβάσεις Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.................................................. 321
Δ. Κριτική αποτίμηση της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης 324
II. Το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης...................................................................... 335
A. Η εξέλιξη της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο
κοινοτικό και ενωσιακό δίκαιο μέχρι τη Συνθήκη της Λισσαβώνας..................... 337
B. Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο ενωσιακό δίκαιο μετά τη Συνθήκη της Λισσαβώνας 349
Γ. Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.................... 356
Δ. Η εξελικτική πορεία των σχέσεων του ευρωπαϊκού κοινοτικού και ενωσιακού δικαίου με το συνταγματικό δίκαιο των Κρατών μελών – Tο ζήτημα της υπεροχής........................................................................................ 450
Ε. Έννομη προστασία............................................................................................. 479
ΣΤ. Η προσχώρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου 576
Ζ. Κριτική αποτίμηση της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση 594
TΡΙΤΟ Μέρος
Η επίδραση των πολλαπλών επιπέδων προστασίας
των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ελληνική έννομη τάξη
I. Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης και ειδικώς στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του
Ανθρώπου και η επίδρασή της στην Ελληνική έννομη τάξη...................................... 609
II. Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η επίδρασή της στην ελληνική έννομη τάξη 651
ΙIΙ. Ενδεχόμενα ερεθίσματα από το ελληνικό Συνταγματικό Δίκαιο για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο 691
Αντί Επιλόγου. 703
Πίνακας Βιβλιογραφίας.............................................................................................. 713