«Η αυ­το­συ­νεί­δη­σή μας δεν έ­χει για μορ­φή τον χώ­ρο παρά μό­νο τον χρό­νο, γι’ αυ­τό η σκέ­ψη μας δεν προ­χω­ράει προς τρεις δια­στά­σεις, ό­πως η πα­ρα­τή­ρη­σή μας, πα­ρά μό­νο προς μί­α, δη­λα­δή σε μια γραμ­μή χω­ρίς πλά­τος και βά­θος». Έ­τσι αρ­χί­ζει ο Σο­πεν­χά­ουερ το κεί­με­νό του «Οιου­σια­στι­κές α­τέ­λειες της νό­ησης», και σε αυ­τό βλέ­πει την ουσια­στι­κό­τε­ρη α­τέ­λειά της. Η νό­η­ση ε­πε­ξερ­γά­ζε­ται κά­τι με τη σει­ρά, και, για να α­σχο­λη­θεί με το έ­να, πρέπει να α­φή­σει τα άλ­λα α­πέ­ξω. Η μια σκέ­ψη φέρ­νει την άλ­λη. Κά­τι που τώ­ρα μας απα­σχο­λεί, πρέ­πει σύ­ντο­μα να δώ­σει τη θέ­ση του σε κά­τι άλ­λο, και, αν δεν εί­ναι ι­διαί­τε­ρης ζω­τικής ση­μα­σί­ας, μπο­ρεί να μην το ξα­να­βρού­με πο­τέ. Σε αυ­τή την α­τέ­λεια βα­σί­ζεται συ­χνά ο κερ­μα­τι­σμός της πο­ρεί­ας της σκέ­ψης μας και η α­να­πό­φευ­κτη διασκόρ­πι­σή της. Α­πό τη μορ­φή του χρό­νου και της α­πλής διά­στα­σης της σει­ράς των πα­ρα­στά­σε­ων, με βά­ση την ο­ποί­α η νό­η­ση, για να α­ντι­λη­φθεί έ­να, πρέ­πει να α­φή­σει ό­λα τα άλ­λα να φύ­γουν, ε­πα­κο­λου­θεί, ό­πως ο κερ­μα­τι­σμός της, ε­πί­σης και η λη­σμο­σύ­νη της.

Στο κεί­με­νό του «Πε­ρί με­γα­λο­φυ­ΐ­ας» βλέ­πει τη με­γα­λο­φυ­ΐ­α σαν μια «α­φύ­σι­κη» κα­τά­στα­ση, σαν μια νό­η­ση η ο­ποί­α δεν έ­μει­νε πι­στή στον φυ­σι­κό της προ­ο­ρι­σμό, ο ο­ποί­ος εί­ναι να συλ­λαμ­βά­νει τις σχέ­σεις των πραγ­μά­των προς τη βού­λη­ση. Η νό­η­ση του κα­νο­νι­κού αν­θρώπου υ­πο­κι­νεί­ται α­πό τη βού­λη­ση και εί­ναι στραμ­μέ­νη στην ε­ξυ­πη­ρέ­τη­ση των υ­πο­κει­με­νι­κών σκο­πών του α­τόμου^ η με­γα­λο­φυ­ΐ­α, α­ντί­θε­τα, συ­νί­στα­ται σε μια υ­πε­ρέ­χου­σα νό­η­ση, η ο­ποί­α έ­χει α­πο­κο­πεί α­πό τη βού­λη­ση και προ­σπα­θεί με δι­κή της ε­νέρ­γεια να κα­τα­νο­ή­σει τον α­ντι­κει­με­νικό κό­σμο, δί­χως α­το­μι­κό σκο­πό, ά­σκο­πα, μια α­ντι­λη­πτι­κή ι­κα­νό­τη­τα, δη­λα­δή, ση­μα­ντι­κά πιο ε­ξε­λιγ­μέ­νη α­πό ό,τι α­παι­τεί η υ­πη­ρε­σί­α στη βού­λη­ση, η ο­ποί­α α­πο­τε­λεί τον φυ­σι­κό προ­ο­ρι­σμό της νό­η­σης. Δια­φο­ρο­ποιεί­ται ε­πί­σης η με­γα­λοφυ­ΐ­α α­πό το τα­λέ­ντο, και ε­ξε­τά­ζο­νται και οι άλ­λες διά­φο­ρες δια­βαθ­μί­σεις της ευ­φυ­ΐ­ας.