Στόχος του βιβλίου αυτού είναι να παρουσιάσει το δίκαιο των συλλογικών εργασιακών σχέσεων κατά τρόπο εύληπτο και συστηματικό, αποφεύγοντας περιττές θεωρητικές αναλύσεις.
Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη. Το πρώτο πραγματεύεται τις συνδικαλιστικές ελευθερίες και το δίκαιο των συνδικαλιστικών οργανώσεων, το δεύτερο το δίκαιο των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και το τρίτο μέρος το δίκαιο της απεργίας.
Και τα τρία μέρη αποτελούν βέβαια μια αδιάσπαστη ενότητα, καθόσον τα αντικείμενά τους αποτελούν εκφάνσεις της συνταγματικά κατοχυρωμένης συνδικαλιστικής ελευθερίας, στο περιεχόμενο της οποίας ανήκει ο σχηματισμός και η δράση των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Τα κύρια δε μέσα δράσης των συνδικαλιστικών οργανώσεων είναι η σύναψη συλλογικών συμβάσεων εργασίας και το δικαίωμα της απεργίας. Και το ίδιο όμως το συλλογικό εργατικό δίκαιο, μολονότι για λόγους ιστορικούς, δογματικούς, συστηματικούς και διδακτικούς αντιμετωπίζεται ως χωριστός κλάδος του εργατικού δικαίου, εντούτοις αποτελεί με το ατομικό εργατικό δίκαιο μια ενότητα, αφού οι θεσμοί και ρυθμίσεις του συλλογικού εργατικού δικαίου τελικά στη διαμόρφωση των ατομικών εργασιακών σχέσεων αποβλέπουν.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ.............................................................................................................................. V
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ................................................................................................................. ΧVII
ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ............................................................................................................ ΧΧΙ
ΠΡΩΤO ΜΕΡΟΣ
ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ ΚΑΙ
ΔΙΚΑΙΟ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ
§ 1. Η συνδικαλιστική ελευθερία ................................................................................. 3
Ι. .. Έννοια και κατοχύρωση της συνδικαλιστικής ελευθερίας ............................ 3
ΙΙ. . Η συνδικαλιστική ελευθερία ως ατομικό και συλλογικό δικαίωμα .............. 5
ΙΙΙ. Η ατομική συνδικαλιστική ελευθερία .............................................................. 8
1. Θετική συνδικαλιστική ελευθερία ............................................................... 10
2. Αρνητική συνδικαλιστική ελευθερία .......................................................... 11
IV. Η συλλογική συνδικαλιστική ελευθερία .......................................................... 14
1. Προστασία υπόστασης ................................................................................... 15
2. Προστασία συνδικαλιστικής δράσης ............................................................ 15
3. Προστασία των μέσων πραγμάτωσης των σκοπών της συνδικαλιστικής ελευθερίας 15
§ 2. Συνδικαλιστικές οργανώσεις ................................................................................. 17
Ι. .. Έννοια συνδικαλιστικών οργανώσεων ............................................................. 18
1. Κοινός επαγγελματικός σκοπός .................................................................... 18
2. Σωματειακή μορφή ........................................................................................ 20
3. Ελεύθερη με βάση το ιδιωτικό δίκαιο ίδρυση ............................................ 20
4. Ανεξαρτησία από τον εργοδότη, τα πολιτικά κόμματα και το κράτος .... 21
5. Δημοκρατική οργάνωση και λειτουργία ...................................................... 22
ΙΙ. . Διακρίσεις ............................................................................................................. 22
1. Διάκριση κατά βαθμούς ................................................................................. 22
2. Διάκριση με βάση την οργανωτική δομή .................................................... 24
ΙΙΙ. Ίδρυση και διάλυση συνδικαλιστικών οργανώσεων ....................................... 25
1. Γενικά ................................................................................................................ 25
2. Ιδρυτική πράξη ................................................................................................ 26
3. Καταστατικό ..................................................................................................... 26
4. Απόκτηση νομικής προσωπικότητας ............................................................ 28
5. Διάλυση συνδικαλιστικής οργάνωσης ......................................................... 29
6. Ίδρυση και διάλυση ενώσεων προσώπων .................................................. 31
ΙV. Μέλη συνδικαλιστικών οργανώσεων ............................................................... 34
1. Η απόκτηση της ιδιότητας του μέλους ........................................................ 34
2. Δικαιώματα και υποχρεώσεις των μελών .................................................... 37
3. Απώλεια της ιδιότητας του μέλους ............................................................... 38
V. Εσωτερική αυτονομία και οικονομική αυτοτέλεια των συνδικαλιστικών οργανώσεων 40
1. Εσωτερική αυτονομία ................................................................................... 40
2. Οικονομική αυτοτέλεια ................................................................................. 41
α. Οι πόροι των συνδικαλιστικών οργανώσεων ....................................... 42
β. Η είσπραξη των συνδρομών ................................................................... 43
γ. Το ακατάσχετο της περιουσίας της συνδικαλιστικής οργάνωσης ...... 45
VI. Οργάνωση και λειτουργία των συνδικαλιστικών οργανώσεων .................... 45
1. Γενική Συνέλευση .......................................................................................... 46
α. Σύγκληση γενικής συνέλευσης ............................................................... 47
β. Συμμετοχή των μελών στη γενική συνέλευση - απαρτία, ψηφοφορία και απαιτούμενη πλειοψηφία .................................................................................................................... 47
γ. Προσβολή ελαττωματικών αποφάσεων γενικής συνέλευσης............ 50
2. Διοικητικό Συμβούλιο .................................................................................... 56
3. Ελεγκτική επιτροπή ......................................................................................... 60
4. Αντιπρόσωποι στις ενώσεις συνδικαλιστικών οργανώσεων .................... 60
§ 3. Προστασία και διευκολύνσεις της συνδικαλιστικής δράσης ...................... 61
Ι. .. Έννοια και περιεχόμενο της συνδικαλιστικής δράσης ................................... 61
ΙΙ. . Προστασία συνδικαλιστικής δράσης ................................................................ 62
ΙΙΙ. Προστασία από απόλυση και μετάθεση .......................................................... 64
1. Γενική προστασία ............................................................................................ 64
2. Η ειδική προστασία των συνδικαλιστικών στελεχών από την απόλυση 67
3. Προστασία από τη μετάθεση ....................................................................... 73
IV. Διευκολύνσεις της συνδικαλιστικής δράσης στον τόπο εργασίας ................ 73
1. Δικαίωμα διατήρησης πινάκων ανακοινώσεων και διανομής ανακοινώσεων 74
2.. Δικαίωμα σύγκλησης γενικών συνελεύσεων στο χώρο εργασίας ......... 75
3.. Δικαίωμα διάθεσης γραφείου στον τόπο εργασίας ................................. 76
4.. Δικαίωμα για τακτικές συναντήσεις με τον εργοδότη για την από κοινού επίλυση θεμάτων που απασχολούν τους εργαζομένους ................................................................................................ 76
5. Υποχρέωση χορήγησης συνδικαλιστικής άδειας ....................................... 76
§ 4. Εργοδοτικές συνδικαλιστικές οργανώσεις ........................................................ 78
ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ
ΔΙΚΑΙΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
§ 5. Έννοια, λειτουργία, συνταγματική κατοχύρωση και όρια της συλλογικής αυτονομίας 83
Ι. .. Έννοια και λειτουργία ......................................................................................... 83
ΙΙ. . Συνταγματική κατοχύρωση ............................................................................... 85
ΙΙΙ. Όρια της συλλογικής αυτονομίας ...................................................................... 88
§ 6. Συλλογική αυτονομία και κρατική ρύθμιση των όρων εργασίας ............... 92
Ι. .. Η ανταγωνιστική σχέση μεταξύ αυτόνομης συλλογικής ρύθμισης και ετερόνομης κρατικής ρύθμισης των όρων εργασίας ................................................................................................................................ 92
ΙΙ. . Η σύμφωνη με το Σύνταγμα κατανομή της ρυθμιστικής αρμοδιότητας των όρων εργασίας μεταξύ κράτους και συνδικαλιστικών οργανώσεων .......................................................................... 93
ΙΙΙ. Περιορισμοί της συλλογικής αυτονομίας για λόγους γενικού συμφέροντος 95
IV. Νομοθετικές ρυθμίσεις μονομερώς και αμφιμερώς αναγκαστικού δικαίου 102
§ 7. Συλλογική αυτονομία και ενωσιακό δίκαιο ....................................................... 105
§ 8. Έννοια, νομική φύση, λειτουργία και νομοθετικό πλαίσιο των ΣΣΕ ............ 107
Ι. .. Έννοια ................................................................................................................... 107
ΙΙ. . Νομική φύση ....................................................................................................... 110
ΙΙΙ. Λειτουργία ............................................................................................................ 110
IV.. Το νομοθετικό πλαίσιο των ΣΣΕ ........................................................................ 112
§ 9. Το αντικείμενο των συλλογικών συμβάσεων εργασίας ................................. 115
Ι. Το κανονιστικό και ενοχικό περιεχόμενο της συλλογικής σύμβασης εργασίας 115
ΙΙ. . Περιορισμοί της κανονιστικής αρμοδιότητας των φορέων της συλλογικής αυτονομίας 116
ΙΙΙ. Τα κατ’ ιδίαν αντικείμενα των ΣΣΕ .................................................................... 120
1. Ζητήματα σχετικά με τη σύναψη και τη λύση σύμβασης εργασίας ........ 120
α. Γενικά όρια ηλικίας ................................................................................... 124
β. Ειδικά όρια ηλικίας .................................................................................... 128
2. Ζητήματα σχετικά με τη λειτουργία των συλλογικών συμβάσεων εργασίας 130
3. Ζητήματα επιχειρηματικής πολιτικής στις εργασιακές σχέσεις................. 133
4. Ζητήματα που αφορούν την άσκηση του συνδικαλιστικού δικαιώματος στην επιχείρηση, την παροχή συνδικαλιστικών διευκολύνσεων και τον τρόπο παρακράτησης των συνδικαλιστικών εισφορών 140
5. Ζητήματα κοινωνικής ασφάλισης ................................................................. 140
6. Ζητήματα ερμηνείας των κανονιστικών όρων της ΣΣΕ ............................. 142
7.. Ρύθμιση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των συμβαλλομένων μερών 142
8.. Ρήτρα ειρήνης ................................................................................................ 143
§ 10. Είδη ΣΣΕ .................................................................................................................... 145
Ι. .. Ο καθορισμός των ειδών των ΣΣΕ από το νομοθέτη ..................................... 145
1. Οι εθνικές γενικές συλλογικές συμβάσεις εργασίας .................................. 146
2. Οι κλαδικές ΣΣΕ .............................................................................................. 147
3. Ομοιοεπαγγελματικές ΣΣΕ - Διάκριση από τις κλαδικές ............................ 149
4. Επιχειρησιακές συλλογικές συμβάσεις εργασίας ....................................... 152
§ 11. . Ικανότητα, αρμοδιότητα και αντιπροσωπευτικότητα για τη σύναψη συλλογικής σύμβασης εργασίας ................................................................................................................................... 155
Ι. .. Ικανότητα σύναψης ΣΣΕ ..................................................................................... 155
1. Από την πλευρά των εργαζομένων .............................................................. 155
2. Από την πλευρά των εργοδοτών .................................................................. 156
ΙΙ. . Αρμοδιότητα για σύναψη ΣΣΕ ........................................................................... 157
1. Από την πλευρά των εργαζομένων .............................................................. 159
2. Από πλευράς εργοδοτών ............................................................................... 161
ΙΙΙ. Αντιπροσωπευτικότητα ....................................................................................... 163
§ 12. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και η κατάρτιση της ΣΣΕ ...................... 166
Ι. .. Δικαίωμα και υποχρέωση για καλόπιστη διαπραγμάτευση .......................... 166
ΙΙ. . Δικαίωμα παρέμβασης κατά τις διαπραγματεύσεις των μη αντιπροσωπευτικών οργανώσεων 168
ΙΙΙ. Η σύναψη της συλλογικής σύμβασης εργασίας και η θέση της σε ισχύ ...... 169
IV.. Άκυρη συλλογική σύμβαση εργασίας .............................................................. 169
§ 13. Τα δεσμευόμενα από ΣΣΕ πρόσωπα ................................................................. 172
Ι. .. Ο κανόνας - Δέσμευση των μελών ................................................................... 172
ΙΙ. . Οι εξαιρέσεις – Η erga omnes ισχύς των ΣΣΕ ................................................. 175
ΙΙΙ. Δέσμευση από ΣΣΕ σε περίπτωση μεταβίβασης επιχείρησης ...................... 177
ΙV. Διεύρυνση του κύκλου των δεσμευόμενων προσώπων .............................. 183
1. Συνυπογραφή ΣΣΕ από μη αντιπροσωπευτική συνδικαλιστική οργάνωση 183
2. Προσχώρηση ................................................................................................. 184
3. Κήρυξη ΣΣΕ γενικά υποχρεωτικής με υπουργική απόφαση ................... 184
4.. Επέκταση της ισχύος της ΣΣΕ με νόμο ........................................................ 189
§ 14. Το πεδίο ισχύος της ΣΣΕ και σχέσεις ΣΣΕ ......................................................... 191
Ι. .. Πεδίο ισχύος ........................................................................................................ 191
1. Τοπικό πεδίο ισχύος ...................................................................................... 191
2. Επαγγελματικό πεδίο ισχύος ........................................................................ 191
3. Προσωπικό πεδίο ισχύος ............................................................................. 192
4. Χρονικό πεδίο ισχύος ................................................................................... 193
α. Διάρκεια ισχύος ........................................................................................ 193
β. Έναρξη ισχύος ........................................................................................... 194
γ. Λήξη ............................................................................................................ 196
δ. Καταγγελία ................................................................................................. 196
ε. Παράταση ισχύος των κανονιστικών όρων της ΣΣΕ μετά τη λήξη της 199
στ. Μετενέργεια ............................................................................................ 200
§ 15. . Οι μεταξύ των συλλογικών συμβάσεων εργασίας σχέσεις - Σχέση ΣΣΕ με νόμο 203
Ι. .. Συρροή ΣΣΕ .......................................................................................................... 203
ΙΙ. . Διαδοχή ΣΣΕ ......................................................................................................... 208
ΙΙΙ. Παραπομπή ΣΣΕ σε ΣΣΕ ..................................................................................... 209
IV.. Σχέση ΣΣΕ με νόμο ............................................................................................. 211
1. Διατάξεις μονομερώς αναγκαστικού δικαίου ............................................. 212
2. Διατάξεις αμφιμερώς αναγκαστικού δικαίου .............................................. 213
3. Διατάξεις ενδοτικού δικαίου για τα μέρη της ΣΣΕ ...................................... 214
§ 16. Η ενέργεια των κανονιστικών όρων της ΣΣΕ ................................................... 216
Ι. .. Οι κανονιστικοί όροι ως ουσιαστικός νόμος .................................................... 216
1. Άμεση ισχύς ..................................................................................................... 217
2. Αναγκαστική ισχύς ......................................................................................... 217
ΙΙ... Συνέπειες του κανονιστικού χαρακτήρα των όρων ΣΣΕ ............................... 218
1. Ερμηνεία όρων ΣΣΕ ........................................................................................ 218
2. Αναδρομικότητα ΣΣΕ ...................................................................................... 219
3. Εκχώρηση της κανονιστικής εξουσίας σε τρίτους ...................................... 220
4. Αυτεπάγγελτη εφαρμογή από το δικαστή .................................................. 221
ΙΙΙ. Η αρχή της ευνοϊκότερης ρύθμισης ................................................................. 221
1. Οι όροι της ΣΣΕ ως ελάχιστο όριο προστασίας ......................................... 221
2. Η κρίση για την ευνοϊκότερη ρύθμιση ....................................................... 222
3. Συσχέτιση αποδοχών ΣΣΕ με τις αποδοχές της ατομικής σύμβασης εργασίας 223
IV. Συνέπειες παράβασης όρων ΣΣΕ ...................................................................... 228
1. Αστικές συνέπειες ........................................................................................... 228
2. Ποινική ευθύνη ............................................................................................... 229
3. Διοικητικές κυρώσεις ...................................................................................... 230
§ 17. Επίλυση των συλλογικών διαφορών εργασίας από τρίτους - Μεσολάβηση και Διαιτησία 231
Ι. .. Γενικά .................................................................................................................... 231
ΙΙ. . Διαιτησία και συλλογική αυτονομία - Προαιρετική και υποχρεωτική διαιτησία 232
1. Προαιρετική και υποχρεωτική διαιτησία ..................................................... 232
2. Τα βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος διαιτησίας σύμφωνα με το ν. 1876/1990 234
3.. Το ζήτημα της συνταγματικότητας του συστήματος διαιτησίας του ν. 1876/1990 237
ΙΙΙ. Η διαδικασία της μεσολάβησης και διαιτησίας ειδικότερα ........................... 248
1.Ο επικουρικός χαρακτήρας της διαδικασίας ............................................... 248
2. Ο Οργανισμός Μεσολάβησης και Διαιτησίας .............................................. 249
3. Η διαδικασία της μεσολάβησης .................................................................... 250
4. Η διαιτησία ....................................................................................................... 252
α. Προσφυγή στη διαιτησία ........................................................................ 252
β. Η διαιτητική διαδικασία ........................................................................... 253
γ. Η διαιτητική απόφαση ............................................................................. 254
δ. Ο δικαστικός έλεγχος της διαιτητικής απόφασης ................................ 257
ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ
ΔΙΚΑΙΟ ΑΠΕΡΓΙΑΣ
§ 18. Έννοια, κατοχύρωση και σκοπός του δικαιώματος της απεργίας............ 263
Ι. .. Έννοια ................................................................................................................... 263
ΙΙ. . Συνταγματική και διεθνής κατοχύρωση .......................................................... 265
ΙΙΙ. Απεργία και ενωσιακό δίκαιο ............................................................................ 266
IV. Φορέας του δικαιώματος της απεργίας ............................................................ 269
V. . Σκοποί του δικαιώματος της απεργίας ............................................................. 271
VI. Η ελευθερία επιλογής των αγωνιστικών μέσων ............................................. 275
§ 19. Προϋποθέσεις νόμιμης άσκησης ....................................................................... 279
Ι. .. Νόμιμη κήρυξη .................................................................................................... 280
1. Κήρυξη της απεργίας από αρμόδια συνδικαλιστική οργάνωση................ 280
2. Κήρυξη της απεργίας από το αρμόδιο όργανο της συνδικαλιστικής οργάνωσης 283
3. Μυστική ψηφοφορία .................................................................................... 285
4. Λήψη της απόφασης με την προβλεπόμενη από τον νόμο ή το καταστατικό πλειοψηφία 286
ΙΙ. Προϋποθέσεις έναρξης και διεξαγωγής της απεργίας ................................... 287
1. Γνωστοποίηση των αιτημάτων και προειδοποίηση του εργοδότη ......... 287
2. Προσφυγή στην απεργία μετά την αποτυχία των διαπραγματεύσεων .. 289
3. Παράβαση της υποχρέωσης ειρήνης ........................................................... 293
4.. Διαδικασία δημόσιου διαλόγου .................................................................. 294
5. Διάθεση προσωπικού ασφαλείας και, εφόσον πρόκειται για επιχείρηση κοινής ωφέλειας, προσωπικού για την αντιμετώπιση στοιχειωδών αναγκών του κοινωνικού συνόλου κατά τη διάρκεια της απεργίας 296
ΙΙΙ. Νόμιμα αιτήματα .................................................................................................. 297
1. Αιτήματα που προσκρούουν σε διατάξεις αναγκαστικού δικαίου ......... 298
2. Συλλογικά αιτήματα ...................................................................................... 298
3. Αιτήματα ρυθμίσιμα με συλλογική σύμβαση εργασίας ........................... 301
4. Ζητήματα επιχειρηματικής πολιτικής ως απεργιακό αίτημα ..................... 302
5. Νόμιμα και παράνομα απεργιακά αιτήματα ............................................... 311
IV. Καταχρηστική άσκηση του απεργιακού δικαιώματος .................................... 312
1. Η απαγόρευση καταχρηστικής άσκησης .................................................... 312
2. Η αρχή της αναλογικότητας ως κριτήριο καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος της απεργίας 313
§ 20. Απαγορευμένα μέσα αντίδρασης του εργοδότη σε μια απεργία .......... 323
Ι. .. Απαγόρευση ανταπεργίας ................................................................................. 323
ΙΙ. . Απαγόρευση πρόσληψης απεργοσπαστών .................................................... 325
§ 21. Συνέπειες της απεργίας στην ατομική σχέση εργασίας .............................. 327
Ι. .. Συνέπειες νόμιμης απεργίας .............................................................................. 327
II. . Συνέπειες παράνομης απεργίας ........................................................................ 328
III. Συνέπειες απεργίας σε εργαζομένους που δεν συμμετέχουν στην απεργία 332
1. Κατανομή του μισθολογικού κινδύνου με βάση την ΑΚ 656 - Νομολογιακές θέσεις 333
2. Κατανομή του μισθολογικού κινδύνου με βάση αρχές του συστήματος των συλλογικών εργασιακών σχέσεων ........................................................................................................................... 337
§ 22. Έννομη προστασία από παράνομη απεργία .................................................. 342
Ι. . Αξίωση αποζημίωσης .......................................................................................... 342
ΙΙ. . Αξίωση για διακοπή και παράλειψη παράνομης απεργίας ........................... 342
1. Οι υποστηριχθείσες απόψεις ........................................................................ 344
2. Κριτική .............................................................................................................. 346
ΙΙΙ.. Δικονομικά ζητήματα........................................................................................... 357
1. Αιτήματα αγωγής ............................................................................................ 357
2.. Αρμόδιο δικαστήριο, διαδικασία και συζήτηση ........................................ 358
3.. Ανταγωγή ........................................................................................................ 359
4.. Πρόσθετη παρέμβαση .................................................................................. 359
5. Προσωρινή εκτελεστότητα ........................................................................... 360
6.. Έφεση .............................................................................................................. 360
ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ................................................................................................. 361