Στο παρόν έργο αποδίδεται με συντομία η πλέον σύγχρονη ύλη του τραπεζικού δικαίου.
Ειδικότερα αναλύονται: οι βασικοί τραπεζικοί θεσμοί, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, η άσκηση εποπτείας, οι γενικοί και ειδικοί κανόνες των τραπεζικών συμβάσεων (αποδοχή καταθέσεων, χορήγηση πιστώσεων, πρακτορεία επιχειρηματικών απατήσεων, χρηματοδοτική μίσθωσης, υπηρεσίες πληρωμών, έκδοση και διαχείριση μέσω πληρωμών, εγγυήσεις και αναλήψεις υποχρεώσεων, συναλλαγές, συμμετοχές σε εκδόσεις τίτλων).
Πρόλογος Β’ έκδοσης ............................................................................ V
Πρόλογος A’ έκδοσης.............................................................................. VII
Κυριότερες συντομογραφίες.................................................................. XVII
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Α. Εννοιολογικοί προσδιορισμοί ............................................................ 1
Β. Πηγές του τραπεζικού δικαίου ........................................................... 4
Γ. Παράγοντες επηρεασμού του τραπεζικού δικαίου ............................. 6
Ι. Η δράση της Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών (πλέον, «Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών»)........................................................................ 6
ΙΙ. Ο κώδικας τραπεζικής δεοντολογίας............................................. 7
ΙΙΙ. Ο τραπεζικός μεσολαβητής και ο συνήγορος του καταναλωτή .. 7
IV. Το ευρωπαϊκό δίκαιο .................................................................... 8
ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ
Α. Η οικονομική και νομισματική ένωση.................................................. 11
Β. Βασικοί ευρωπαϊκοί τραπεζικοί θεσμοί και αρχές λειτουργίας τους .. 13 Ι. Οι θεσμοί 13
- Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ)......................................... 13
- O Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός (ΕΕΜ)...................................... 16
- Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ)................... 16
- Οι εθνικές κεντρικές τράπεζες........................................................ 18
ΙΙ. Αρχές λειτουργίας τους.................................................................... 20
ΙΙΙ. Η ενιαία ευρωπαϊκή τραπεζική αγορά και κύριες συνέπειες αυτής 21
Γ. Λοιποί ευρωπαϊκοί τραπεζικοί οργανισμοί και άλλες συναφείς αρχές ... 25 I. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) 25
X Πίνακας Περιεχομένων
ΙΙ. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα για την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυ-
ξη (ETAA)........................................................................................ 27
ΙΙΙ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τραπεζών.................................................. 27
IV. H Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών και το Ευρωπαϊκό Σύστημα Χρη- ματοοικονομικής Εποπτείας 28
V. Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ)....................... 29
- H Επιτροπή Tραπεζικής Eποπτείας της Βασιλείας (BCSB).............. 30
- O Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (EMΣ)......................... 32
ΠΙΣΤΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Α. Πιστωτικά ιδρύματα - τράπεζες............................................................. 35
Ι. Η έννοια της τράπεζας στο ελληνικό δίκαιο....................................... 35
ΙΙ. Διακρίσεις τραπεζών......................................................................... 36
ΙΙΙ. Η Τράπεζα της Ελλάδος.................................................................. 36
IV. Το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων......................................... 38
V. Οι τραπεζικές ανώνυμες εταιρίες....................................................... 39
Β. Τα χρηματοδοτικά ιδρύματα.................................................................. 45
ΙΙ. Ρυθμισμένες μορφές χρηματοδοτικών ιδρυμάτων.............................. 46
Γ. Οι επιχειρήσεις επενδύσεων................................................................... 50
Η ΑΣΚΗΣΗ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Β. Η κατά τη σύσταση των πιστωτικών ιδρυμάτων ασκούμενη εποπτεία..... 57 Ι. Το καθεστώς της άδειας, ως βάση της εποπτείας............................................................................... 57
ΙΙ. Οι προϋποθέσεις χορηγήσεως της άδειας.......................................... 58
Γ. Η κατά την ασκούμενη εγκατάσταση πιστωτικών ιδρυμάτων ασκού-
Ι. Εγκατάσταση με βάση την καταστατική ή την πραγματική έδρα ......... 59 ΙΙ. Εγκατάσταση με ίδρυση υποκαταστημάτων................................................................................. 60
ΙΙΙ. Εγκατάσταση με πρακτορείο........................................................... 62
ΙV. Εγκατάσταση με ίδρυση θυγατρικής................................................. 62
V. Εγκατάσταση με άνοιγμα γραφείου αντιπροσωπείας......................... 63
Πίνακας Περιεχομένων XI
Δ. Η κατά την παροχή υπηρεσιών χωρίς εγκατάσταση ασκούμενη επο-
Ε. Η κατά τη λειτουργία των πιστωτικών ιδρυμάτων ασκούμενη εποπτεία...... 65 Ι. Γενικά 65
ΙΙ. Προληπτική εποπτεία-Αντικείμενα................................................... 67
- Η καταβολή, η αναπροσαρμογή και η διατήρηση κεφαλαίων ... 67
- Οι τροποποιήσεις καταστατικών διατάξεων................................... 68
- Οι συμμετοχές διαφόρων προσώπων σε πιστωτικά ιδρύματα ... 69
- Οι εσωτερικές οργανωτικές δομές του πιστωτικού ιδρύματος .. 70
- Κεφαλαιακή επάρκεια (φερεγγυότητα) και «προβλέψεις».............. 72
- Η ρευστότητα................................................................................. 75
- Η μόχλευση.................................................................................... 76
- Οι πολιτικές αποδοχών.................................................................. 77
- Η δημοσιοποίηση πληροφοριών..................................................... 77
- Η νομισματική πολιτική............................................................... 78
- Η συναλλαγματική πολιτική......................................................... 79
- Ο έλεγχος της πίστεως.................................................................. 79
- Η απαγόρευση της άσκησης μη τραπεζικών δραστηριοτήτων... 80
- Οι «ειδικές συμμετοχές» πιστωτικών ιδρυμάτων σε άλλες επι- χειρήσεις 80
- Η παροχή πιστώσεων και η συμμετοχή σε πρόσωπα με «ειδική σχέση» 81
- Τα χρηματοδοτικά ανοίγματα....................................................... 82
- Η απαγόρευση της παροχής πιστώσεων προς απόκτηση μετο-
χών της πιστοδότριας τράπεζας..................................................... 84
- Η απαγόρευση «εκτοκισμού δανείων ή λοιπών πιστώσεων» .. 85
- Η απαγόρευση παροχής δανείων προς αποπληρωμή οφειλομέ-
νων τόκων.................................................................................... 86
- Η απαγόρευση της κεφαλαιοποίησης τόκων................................. 86
- Η κίνηση κεφαλαίων και τα συστήματα πληρωμών....................... 87
- Το σύστημα εγγύησης καταθέσεων και επενδυτικών υπηρεσιών .. 89
- Η πρόληψη και η καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες 92
- Η προάσπιση του γενικού ή δημοσίου συμφέροντος.................... 93
- Η συγχώνευση πιστωτικών ιδρυμάτων.......................................... 94
- Η εποπτεία επί υποκαταστημάτων και εργασιών αλλοδαπών πιστωτικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα 95
- Η άσκηση εποπτείας σε ατομική και ενοποιημένη βάση............... 96
- Η συμπληρωματική εποπτεία επιχειρήσεων «Ομίλου Ετερο- γενών Χρηματοοικονομικών Δραστηριοτήτων» (Ο.Ε.Χ.Δ) ..................................................... 97
ΣΤ. Κατασταλτική εποπτεία - Κυρώσεις επί παραβάσεων......................... 98
ΙΙ. Η ανάκληση της άδειας πιστωτικού ιδρύματος, ειδικότερα................ 99
ΙΙΙ. Ο διορισμός επιτρόπου, ειδικότερα................................................ 101
Α. Προσδιορισμός των τραπεζικών συμβάσεων....................................... 111
Β. Γενικά χαρακτηριστικά της σχέσης τράπεζας-πελάτη........................... 113
Ι. Η σχέση εμπιστοσύνης..................................................................... 114
- Γενικά........................................................................................... 114
- Η υποχρέωση τήρησης του τραπεζικού απορρήτου, ειδικότερα.. 116 α. Έννοια - Εφαρμοστέες διατάξεις 116
β. Τραπεζικό απόρρητο και σύστημα επεξεργασίας δεδομένων οικονομικής συμπεριφοράς πελατών (ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ) ........................................................................... 116
γ. Η γενικότερη, σήμερα, προσβολή του τραπεζικού απορρήτου... 117 ΙΙ. Τα συμβαλλόμενα πρόσωπα 119
ΙΙΙ. Οι γενικοί όροι συναλλαγών (ΓΟΣ)............................................... 120
ΙV. Ο τραπεζικός λογαριασμός............................................................. 121
V. O τρέχων και ο αλληλόχρεος λογαριασμός................................... 122
- Διακρίσεις................................................................................... 122
- Προϋποθέσεις του τρέχοντος ή αλληλόχρεου λογαριασμού.......... 124
- Νομική φύση............................................................................... 125
- Τύχη ασφαλειών.......................................................................... 126
- Δυνατότητα κατάσχεσης.............................................................. 126
- Αναγνώριση του υπολοίπου......................................................... 126
- Ευθύνη ομορρύθμων εταίρων....................................................... 127
- Λήξη της σχέσεως........................................................................ 128
- Οι εισπραττόμενες από τράπεζες αμοιβές...................................... 128
- Γενικά......................................................................................... 128
- Οι τόκοι...................................................................................... 129
- Οι τόκοι τόκων (ανατοκισμός)................................................... 131
- Οι προμήθειες............................................................................ 132
- Η εξασφάλιση των τραπεζών..................................................... 132
- Γενικές ασφάλειες...................................................................... 132
- Χρηματοοικονομικές ασφάλειες................................................. 133
- Η αναγκαστική εκτέλεση από τράπεζες...................................... 134
- Τα νόμιμα μέσα.......................................................................... 134
- Αμφισβητούμενης νομιμότητας μέσα......................................... 136
- Tα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και η αντιμετώπιση του προβλή- ματος........... 137
ΟΙ ΚΑΤ’ ΙΔΙΑΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ
Α. Η αποδοχή καταθέσεων ή άλλων επιστρεπτέων κεφαλαίων................. 141
- Έννοια-Νομική φύση................................................................. 141
- Διακρίσεις καταθέσεων.............................................................. 142
α. Καταθέσεις όψεως..................................................................... 142
β. Καταθέσεις σε τρεχούμενο λογαριασμό..................................... 142
γ. Καταθέσεις απλού ταμιευτηρίου................................................. 142
- Προσδιορισμός..................................................................... 142
- Το βιβλιάριο καταθέσεως...................................................... 143
δ. Καταθέσεις επί προθεσμία ή προθεσμιακές................................ 143
ε. Προθεσμιακές καταθέσεις έναντι εκδιδομένων τίτλων-Πιστο- ποιητικά καταθέσεων 144
στ. Καταθέσεις υπό προειδοποίηση............................................... 144
ζ. Καταθέσεις υπέρ τρίτων............................................................ 144
η. Αναπαλλοτρίωτες καταθέσεις.................................................... 145
θ. Καταθέσεις σε κοινό λογαριασμό.............................................. 146
ι. Καταθέσεις σε αδιαίρετο ή ενωμένο ή συμπλεκτικό λογαριασμό.. 146 ια. Δεσμευμένες καταθέσεις 147
α. Τόκοι καταθέσεων.................................................................... 148
β. Φορολόγηση τόκων.................................................................. 148
γ. Παραγραφή απαιτήσεως από κατάθεση..................................... 148
δ. Απαλλαγή τράπεζας από ευθύνη................................................ 149
κάρτα αναλήψεων...................................................................... 149
στ. Ειδικό απόρρητο και κατάσχεση τραπεζικών καταθέσεων ... 150 ΙΙ. Η αποδοχή άλλων επιστρεπτέων κεφαλαίων 151
- Γενικά........................................................................................ 151
- Τα ομολογιακά δάνεια των τραπεζών.......................................... 152
- Η τιτλοποίηση απαιτήσεων......................................................... 152
Β. Η χορήγηση πιστώσεων...................................................................... 154
Ι. Γενικές παρατηρήσεις...................................................................... 154
ΙΙΙ. Η σύμβαση ανοίγματος πιστώσεως................................................ 156
- Έννοια και περιεχόμενο............................................................. 156
- Λειτουργία................................................................................. 157
- Νομική φύση-Ρύθμιση............................................................... 158
- Η πίστωση με τρέχοντα (ή τρεχούμενο ή ανοικτό ή αλληλόχρεο) λογαριασμό 159
Γ. Η πρακτορεία επιχειρηματικών απαιτήσεων........................................ 160
Ι. Γενικές παρατηρήσεις...................................................................... 160
ΙΙ. Η σύμβαση factoring...................................................................... 160
- Έννοια....................................................................................... 160
- Οικονομική και τεχνική λειτουργία............................................ 161
- Νομική φύση και περιεχόμενο συμβάσεως................................. 164
ΙΙΙ. Η σύμβαση forfaiting..................................................................... 170
- Έννοια....................................................................................... 170
- Οικονομική και τεχνική λειτουργία............................................ 171
- Νομική φύση και περιεχόμενο συμβάσεως................................. 172
Δ. Η χρηματοδοτική μίσθωση (Leasing).................................................. 175
Ι. Έννοια και μορφές........................................................................... 175
ΙΙ. Οικονομική και τεχνική λειτουργία................................................. 177
ΙΙΙ. Νομική φύση και περιεχόμενο....................................................... 179
Ε. Οι υπηρεσίες πληρωμών..................................................................... 186
Ι. Εννοιολογικοί προσδιορισμοί.......................................................... 186
ΙΙΙ. Τεχνική λειτουργία........................................................................ 190
ΙV. Η (γενική) σύμβαση παροχής υπηρεσιών πληρωμών-Έννοια και περιεχόμενο 192
- Οι επί μέρους και οι μεμονωμένες πράξεις - υπηρεσίες πληρωμών.. 195 1. Η «μεταφορά πίστωσης» 196
- Η «πιστωτική καταχώριση»....................................................... 197
- Η «άμεση χρέωση».................................................................... 198
- Τα «μέσα πληρωμών»................................................................ 199
- Το «έμβασμα»............................................................................ 199
ΣΤ. Η έκδοση και η διαχείριση μέσων πληρωμών.................................... 202
Ι. Τα μέσα πληρωμών ως μέσα παροχής υπηρεσιών πληρωμών........... 202
ΙΙ. Η πιστωτική κάρτα......................................................................... 203
- Έννοια....................................................................................... 203
- Τεχνική λειτουργία-Ορολογία................................................... 204
- Η νομική φύση της πιστωτικής κάρτας...................................... 206
- Οι επί μέρους συμβατικές σχέσεις.............................................. 207
α. Η σχέση καλύψεως.................................................................... 207
β. Η σχέση αξίας.......................................................................... 209
γ. Η σχέση πληρωμών.................................................................... 210
ΙΙΙ. Λοιπά μέσα πληρωμών.................................................................. 213
- Τα χρεωστικά δελτία (χρεωστικές κάρτες).................................. 213
- Τα δελτία (κάρτες) αναλήψεων.................................................... 213
- Τα έξυπνα δελτία (κάρτες) ή ηλεκτρονικά πορτοφόλια ή υπόθε-
μα ηλεκτρονικού χρήματος........................................................... 214
- Η τραπεζική επιταγή.................................................................. 214
- Η (απλή) επιταγή και η εγγυημένη επιταγή................................. 215
- Η ταξιδιωτική επιταγή................................................................ 218
- Οι εγγυήσεις και οι αναλήψεις υποχρεώσεων....................................... 219
- Οι τραπεζικές εγγυήσεις................................................................. 219
- Οι εγγυητικές επιστολές................................................................ 219
- Έννοια........................................................................................ 219
- Οικονομική και τεχνική λειτουργία............................................ 219
- Η σχέση υπέρ ού και δέκτη της επιστολής (σχέση αξίας).............. 221
- Σχέση πελάτη και τράπεζας (σχέση καλύψεως)............................. 222
- Σχέση τράπεζας και δέκτη (λήπτη)............................................. 223
α. Νομική φύση............................................................................ 223
β. Διάρκεια ισχύος της εγγυητικής επιστολής................................ 225
γ. Καταχρηστική κατάπτωση......................................................... 226
ΙΙΙ. Οι πιστωτικές επιστολές ετοιμότητας (Standby letters of credit)... 227 ΙV. Οι πιστώσεις έναντι εγγράφων και οι ενέγγυες πιστώσεις 228
- Έννοιες...................................................................................... 228
- Οικονομική και τεχνική λειτουργία............................................ 229
- Κύριες μορφές εμφάνισης της πίστωσης έναντι εγγράφων............ 231
α. Ανακλητή και αμετάκλητη ή ανέκκλητη πίστωση..................... 231
β. Βεβαιωμένη και αβεβαίωτη πίστωση......................................... 232
γ. Πίστωση έναντι εγγράφων με προκαταβολές............................. 232
V. Η προκαταβολή έναντι φορτωτικής................................................ 237
- Η υποσχετική επιστολή (Promissory letter).................................... 237
- Συναλλαγές για λογαριασμό της ίδιας της τράπεζας ή της πελατείας
- Σε μέσα χρηματαγοράς.................................................................... 239
- Σε συνάλλαγμα............................................................................... 239
- Σε προθεσμιακά συμβόλαια χρηματοπιστωτικών τίτλων ή χρη- ματοοικονομικά δικαιώματα 239
- Σε συμβάσεις ανταλλαγής επιτοκίων και νομισμάτων (swaps) ... 240 V. Σε κινητές αξίες 241
Θ. Οι συμμετοχές σε εκδόσεις τίτλων και η παροχή συναφών υπηρεσιών... 242 Ι. Η παροχή συμβουλών και υπηρεσιών σε συγχωνεύσεις και εξαγορές
IA. Η μεσολάβηση στις διατραπεζικές αγορές («Πράξεις χρηματομεσίτη»)... 244 IB. Η διαχείριση χαρτοφυλακίου και η παροχή συμβουλών για τη
IΓ. Η φύλαξη και η διαχείριση κινητών αξιών.......................................... 245
ΙΔ. Η παροχή εμπορικών πληροφοριών και υπηρεσιών αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας πελατών 245
ΙΕ. Η εκμίσθωση θυρίδων........................................................................ 245
ΙΣΤ. Η έκδοση ηλεκτρονικού χρήματος.................................................. 248
ΙΖ. Επενδυτικές δραστηριότητες.............................................................. 248
- Οι επενδυτικές συμβάσεις................................................................... 250
- Οι εφαρμοστέες επί των πιστωτικών ιδρυμάτων ειδικές διατάξεις... 250 ΙΗ. Τραπεζοασφάλειες (Bankassurance) 252
Βασική βιβλιογραφία.............................................................................. 255
Αλφαβητικό ευρετήριο λημμάτων............................................................ 257