Οι Εκδόσεις Άγρα δημοσιεύουν ταυτόχρονα δύο βιβλία με σπουδαία κείμενα του Ζαν Ζενέ, άγνωστα στην Ελλάδα: Το Ό,τι απέμεινε από έναν Ρέμπραντ... μαζί με το Η παράξενη λέξη... καθώς και το Παιδί εγκληματίας.

Το κείμενο Ό,τι απέμεινε από έναν Ρέμπραντ που σχίστηκε σε μικρά πολύ κανονικά τετραγωνάκια και πετάχτηκε στο αποχωρητήριο δημοσιεύτηκε πρώτη φόρα στο γαλ­λικόπεριοδικόTelQuelτο 1967. Ο τίτλος πρέπει να εκληφθεί κυριολεκτικά: το 1964, ο Ζαν Ζενέ, μετά την αυτοκτονία του συντρόφου του, κατέστρεψε τα χειρόγραφα πάνω στα όποια δούλευε, ένα εκ των οποίων αφορούσε τον Ρέμπραντ. Ωστόσο, λίγο πριν, είχε εμπιστευθεί δύο αποσπάσματα του σε έναν μεταφραστή, κι έτσι αυτά σώθηκαν από την καταστροφή.

Για το περιοδικό TelQuel ο Ζενέ έβαλε τα κείμενα αντικριστά σε δύο στήλες, μετατρέπον­τας το ένα σε σχόλιο του άλλου. Πρόκειται για μια ριζοσπαστική φόρμα που εξυπονοεί πως κάθε λόγος είναι διττός. Το πρώτο απόσπασμα αναφέρεται σε ένα θεμελιώδες περιστατικό της ζωής του: «Μια μέρα, σ` ένα βαγόνι, κοιτώντας τον ταξιδιώτη που καθόταν απέναντί μου, είχα την έκλαμψη ότι κάθε άνθρωπος αξίζει όσο κάθε άλλος». Αυτή η βαθιά ανθρώπινη εμπειρία πρέπει να ιδωθεί υπό το πρίσμα του δεύτερου αποσπάσματος, όπου ο Ζενέ μιλάει για τη γοητεία που του ασκεί η ζωγραφική του Ρέμπραντ.

H Παράξενη λέξη... δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1967 στο γαλλικό περιοδικό TelQuel. Αποτελείται από εικοσιμία παραγράφους, αποσπασματικές και άνισου μήκους, που χωρίζονται μεταξύ τους με αστερίσκους. Μια δομή «Σκέψεων» που συντο­νίζεται με τις δοκιμιακές αναζητήσεις του 20ού αιώνα.

Ο Ζενέ προτείνει μια παράδοξη ιδέα: «Στις σημερινές πόλεις, ο μόνος τόπος όπου θα μπορούσε να κατασκευαστεί ένα θέατρο είναι το νεκροταφείο. Η επιλογή εξυπηρετεί εξίσου το νεκροταφείο όσο και το θέατρο». Εκκινώντας από την πόλη και τον τόπο του θεάτρου, ο Ζενέ «με την ενεργητική νωχέλεια ενός παιδιού που ξέρει τη σπουδαιότητα του θεάτρου» μιλάει για όλες τις πλευρές του θεατρικού γεγονότος: τον συγγραφέα και το δράμα, τη γλώσσα, τον ηθοποιό και τον «επικήδειο μίμο», και πάνω απ` όλα για τον θεατή και την εμπειρία του. Σκιαγραφώντας τελικά την ιδιαιτερότητα του Θεάτρου, ενός θεάτρου ουτοπικού, «μνημειακού» και μελλούμενου.

Δικαιολογημένα ο Bernard Dort, στο επίμετρο του ειδικά για την ελληνική έκδοση των Μαριονετών του Κλάιστ (Εκδόσεις Άγρα, 1982), περιλαμβάνει το κείμενο αυτό του Ζενέ στα «σπάνια κείμενα που μιλάνε για το θέατρο  ̶  μαζί με την “Ομιλία στους ηθοποι­ούς” στον Άμλετ, ορισμένες Divagationsτου Μαλλαρμέ, το Θέατρο και το Είδωλό του τού Αρτώ (εύκολα θα προσθέταμε και τον “Πρόλογο στο θέατρο” στον Φάουστ του Γκαίτε) ». Και στα «ακόμη σπανιότερα που μας βάζουν μονομιάς μπροστά σε αυτό που στο θέατρο είναι σκανδαλώδες, ανήκουστο, είτε μάλιστα αδύνατο».

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ο ZAN ZENE (1910-1986), νόθο παιδί μιας πόρνης και ενός εργάτη, μεγάλωσε με φροντίδα από τους ανάδοχους γονείς του σε μια επαρχιακή πόλη της Γαλλίας. Καλός μαθητής στο σχολείο και φρόνι­μος αλλά συνεσταλμένος, εκδηλώνει στα σχολικά του χρόνια τα πρώτα ομοφυλο­φιλικά του αισθήματα, ενώ δέκα χρονών διαπράττει την πρώτη του κλοπή. Θέτει έτσι τις βάσεις της προσωπικής μυθολο­γίας του και εκφράζει τη βαθιά του αντι­κοινωνικότητα και τη σταθερή πλέον αντικανονικότητα του: Το σκάει διαδο­χικά από τη θετή του οικογένεια, από τη σχολή όπου μαθαίνει την τέχνη του τυπο­γράφου, από το σωφρονιστήριο για ανη­λίκους όπου εγκλείεται και όπου απο­κρυσταλλώνονται η ομοφυλοφιλία του κι η λατρεία του για την αρρενωπότητα και τις βίαιες και εξουσιαστικές εκφάνσεις της. Κατατάσσεται στη Λεγεώνα των Ξέ­νων και υπηρετεί στη Βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή. Μαγεύεται από τα πάθη των λαών τους και τον απλόχερο ανδρισμό τους. Επιστρέφει στο Παρίσι όπου ζει με μικροκλοπές, μεταξύ άλλων και βιβλίων, και μπαινοβγαίνει στις φυ­λακές. Εκεί γίνεται συγγραφέας.

Τα πρώτα του μυθιστορήματα λογο­κρίνονται ως πορνογραφικά και κυκλοφορούν παράνομα. Η Παναγία των Λου­λουδιών (Notre-Dame-des-Fleurs, 1943) αφηγείται τη ζωή της τραβεστί Ντιβίν και του φίλου της, τον κόσμο της νύχτας στη Μονμάρτη. Στο Θαύμα του ρόδου (LeMiracledelarose, 1946) μιλάει για τα χρόνια του εγκλεισμού του σε αναμορ­φωτήρια και φυλακές ως τα δεκάξι του. Στον Καβγατζή της Βρέστης (QuerelledeBrest, 1947 - γυρίστηκε ταινία από τον Ρ. Β. Φασμπίντερ το 1982) η ιστορία δια­δραματίζεται ανάμεσα στα πρόσωπα ενός μπορντέλου στο ομιχλώδες θαλασ­σινό τοπίο του λιμανιού της Βρέστης. Ακολουθούν οι Κηδείες (Pompesfunèbres, 1948) και το Ημερολόγιο του κλέφτη (LeJournalduvoleur, 1949), που κατά τον Σαρτρ δεν είναι απλή αυτοβιο­γραφία αλλά «μια ιερή κοσμογονία».

Ο Ζαν Κοκτώ ήταν ο πρώτος που ανακάλυψε τα έργα του Ζενέ, ακολούθη­σε ο Σαρτρ και στη συνέχεια έγινε το αγα­πημένο παιδί της γαλλικής διανόησης. Έγραψε έργα για το θέατρο: Οι υπηρέ­τριες (που έχει μεταφραστεί ως Οι δούλες) – 1947, Το μπαλκόνι - 1956, Οι νέ­γροι - 1958, Τα παραβάν - 1961κ.ά.),ποίηση(Ο καταδικασμένος σε θάνατο - 1942 κ.ά.),δημοσίευσε πολλά άρθρα, σκηνοθέτησε μια ταινία, το ασπρόμαυ­ρο Ένα ερωτικό τραγούδι (Unchantd`amour, 1950).Η επίδραση του εκτεί­νεται σε όλα τα είδη τέχνης, στον κινημα­τογράφο, τη λογοτεχνία, τη φωτογραφία, το χορό, τη μουσική. Την πολιτική του στάση απέναντι στη ζωή και την κοινωνία διοχέτευσε και στην υποστήριξή του προς τους Μαύρους Πάνθηρες και το Παλαιστινιακό Κίνημα.

Συνέχισε την απρόβλεπτη και περιπετειώδη ζωή του μέχρι το θάνατό του το 1986 στο Παρίσι.

Βινιέτα εξωφύλλου:

Ο Ζαν Ζενέ σε σχέδιο του JEAN COCTEAU