Όταν έγραψε τον Λόγο περί της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, που προοριζόταν να συνοδεύσει τις Εννιακόσιες φιλοσοφικές, θεολογικές και καββαλιστικές θέσεις του ως εισαγωγή, ο Πίκο ντέλλα Μιράντολα (1463-1494) ήταν εικοσιτεσσάρων ετών. Έχοντας πλήρη επίγνωση ότι η συμπεριφορά του δεν συμβαδίζει με την ηλικία του ούτε με την τάξη του, τόλμησε ωστόσο να παρουσιάσει στους μεγαλύτερούς του μια νέα φιλοσοφία˙ φιλοσοφία ανοιχτή, η οποία αγκαλιάζει όλα όσα απορρέουν από τη « θέληση για αλήθεια » , προερχόμενα από την εποχή των αρχαίων Μυστηρίων μέχρι τις αποκαλυπτικές θρησκείες.
Στο κέντρο της φιλοσοφίας του βρίσκεται ο άνθρωπος, αφού η θεϊκή δύναμη τον έχει προικίσει με αυτή τη θέληση που μπορεί να τη χειριστεί κατά το δοκούν, καθιστώντας τον « δημιουργό του εαυτού του ». Και αυτή ακριβώς τη δύναμη της θέλησης, τη θέληση να κατακτήσουν το « γνώθι σαυτόν », ο Πίκο τη συναντά τόσο στους Έλληνες και Ανατολίτες σοφούς όσο και στην εβραϊκή Καββάλα, στην αραβική σκέψη, στους Σχολαστικούς και στους χριστιανούς συγγραφείς. Μήπως πρόκειται για οικουμενισμό χωρίς όρια ; Όχι, πρόκειται για τη διάνοια του ανθρώπου, η οποία αποκαλύπτεται στο σημείο όπου εφάπτονται οι διαφορετικές σοφίες.
Ο Λόγος έμεινε ανέκδοτος· οι Θέσεις τυπώθηκαν το 1486, η Εκκλησία όμως δεν θέλησε να τις συζητήσει – θα ήταν άλλωστε περίεργο αν τις αποδεχόταν. Ο Πίκο αναγκάστηκε να αυτοεξοριστεί στη Γαλλία, αλλά δεν κατάφερε να αποφύγει τη σύλληψη και τη φυλάκιση στο κάστρο της Βανσέν το 1487.
Με τη νεανική του ζέση, ο λόγος του Πίκο παραμένει ακέραιος, παρθένος, πάντα επίκαιρος. Επικαλείται, τότε, όπως και τώρα, τον αξιοπρεπή άνθρωπο, τον ιχνηλάτη της αλήθειας, προσφέροντάς του ένα από τα εντιμότερα μνημεία της ηθικής φιλοσοφίας στην Ιταλική Αναγέννηση.
Ένα αιρετικό κείμενο της Αναγέννησης, όπου ο άνθρωπος ως « δημιουργός του εαυτού του » αποκτά την αξιοπρέπειά του, ιδιαίτερα επίκαιρο στα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα.
Η δίγλωσση έκδοση συνοδεύεται από εισαγωγή, χρονολόγιο και σημειώσεις του σπουδαίου μελετητή της Αναγέννησης YVES HERSANT.
Στο μεγάλο θαύμα που είναι ο άνθρωπος, το πιο θαυμαστό είναι αναμφίβολα η ελευθερία του – σε αντίθεση με όσα υποστήριζαν οι αστρολόγοι. Ακαθόριστος ο Αδάμ μένει ανοιχτός σε κάθε πιθανότητα˙ ποιητής του εαυτού του, αυτοδημιουργείται. Αυτή είναι η dignitas του ανθρώπου που τον κάνει ανώτερο από τους αγγέλους. [...]
Μέχρι σήμερα πολλοί είναι οι μύθοι, αλλά και οι αρνητικές εικόνες, για αυτόν τον «Πρίγκιπα της Ομόνοιας»: για άλλους ποντικός της βιβλιοθήκης ˙ πότε τον προβάλλουν ως αντάρτη και πότε ως προφήτη των αποκρυφιστικών επιστημών (όπως ο Τζορντάνο Μπρούνο τον επόμενο αιώνα) · τον ονομάζουν διαδοχικά πλατωνικό και ερμητικό, σχολαστικό και καββαλιστή. Όμως, κλείνοντάς τον μέσα στα συστήματα, υποβαθμίζουν τη μεγάλη ιδέα του, που ήταν η σύγκλιση όλων των δογμάτων. [...]
Τις σπουδές του ανθρώπου, τα γράμματα, τις καλές τέχνες, ο Πίκο δεν έπαψε να τα καλλιεργεί και πάντα του άρεσε να ασχολείται με αυτά. Μέγας λάτρης των αρχαίων γλωσσών— τα ελληνικά, τα εβραϊκά, τα αραβικά τον είχαν απασχολήσει κατά περιόδους, χωρίς να λογαριάσουμε και τα « χαλδαϊκά », που πιθανόν να είναι τα αραμαϊκά—, γεμάτος σεβασμός για τις απαιτήσεις της φιλολογικής μεθόδου, επιβεβαιώνει τη φήμη του ανυπέρβλητου λογίου. [...]
Ωστόσο, όπως ο αγαπημένος του χαμαιλέων, που παίζει στον Λόγο το ρόλο του εμβληματικού ζώου, ο Πίκο καλλιεργεί τη varietas : αλλάζει ύφος και μέθοδο όσο και φιλοσοφικό προσανατολισμό. Αριστοτελίζει όταν τον αποκαλούν πλατωνικό, ξεδιπλώνει τη ρητορική του όταν τον θεωρούν αντιρητορικό. Φιλόσοφος για τους λογίους, όπως το διαβεβαιώνει ο ίδιος, επεδείκνυε τη ρητορική του δεινότητα στους φιλοσόφους. Έτσι το έργο του φαίνεται να διαθέτει μια μεγάλη ποικιλομορφία – που αντικατοπτρίζει, στο επίπεδο της μορφής, εκείνην ακριβώς την « οντολογική μεταβλητότητα » την οποία ο Οράτιος απέδιδε στον άνθρωπο. [...]
Αυτό που ενδιαφέρει τον νεαρό Πίκο δεν είναι να εισαγάγει τον άνθρωπο – εννοούμε τον άνθρωπο γενικά, τον οποίο στο Λόγο ονομάζει Αδάμ – μέσα σε ένα πλέγμα ομοιοτήτων˙ είναι να εντοπίσει τη διαφορά του, και να την εδραιώσει ως ριζική. Πέρα από το να καταλαμβάνει μια σταθερή θέση στη μέση της αλυσίδας των υπάρξεων, ο Αδάμ διαθέτει το προνόμιο να είναι μόνο αυτό που γίνεται, και να γίνεται ανάλογα με τον τρόπο που φτιάχνει τον εαυτό του : ως εκ τούτου, τη δική του dignitas την εξασφαλίζει λιγότερο η κυριαρχική του θέση και περισσότερο η άσκηση της ελευθερίας του.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ YVES HERSANT
