Στις αρχές του 1948, ο δεκαεφτάχρονος τότε Γιόραμ Κανιούκ, μαθητής λυκείου στο Τελ Αβίβ, αποφασίζει να εγκαταλείψει το σχολείο και να πάρει μέρος στον πόλεμο της Ανεξαρτησίας του Ισραήλ. Όταν οι μάχες ολοκληρώνονται, το κράτος του Ισραήλ έχει ιδρυθεί και η ζωή του συγγραφέα έχει αλλάξει οριστικά.

                Εξήντα χρόνια μετά, θυμάται τι ακριβώς συνέβη –ή δεν συνέβη- τότε. «Δεν είμαι βέβαιος για το τι ακριβώς θυμάμαι», ομολογεί, «γιατί η μνήμη παίζει παιχνίδια και δεν υπάρχει μία και μόνη αλήθεια». Το 1948 είναι η ιστορία ενός νεαρού αγοριού, έτσι όπως τη διηγείται ο μεγαλύτερος και σοφότερος εαυτός του, ενός αγοριού που ρίχτηκε στη μάχη γεμάτος αμφιβολίες, με μόνη εκπαίδευση μερικές βουτιές στην παγωμένη θάλασσα, ενός αγοριού από καλή οικογένεια, ενός «μαμόθρεφτου», όπως τον αποκαλούσαν οι φίλοι του, που υπήρξε μάρτυρας γεγονότων που τον ξεπερνούσαν και που έζησε από κοντά μια σύγκρουση στην οποία, μέχρι και σήμερα, τίποτα δεν έχει επιλυθεί, παρά το φόρο αίματος

που πληρώθηκε.

                Το 1948 είναι οι αναμνήσεις του, η μαρτυρία του απ’ αυτόν τον πόλεμο, ο ίδιος όμως το θεωρεί προϊόν μυθοπλασίας· τι είναι άλλωστε η μνήμη, παρά μια ιστορία, η ιστορία του καθένα μας για το παρελθόν του; Μέσα από την προσωπική του οπτική των γεγονότων, ο συγγραφέας καταφέρνει να μας παραδώσει μια από τις πιο βαθιές και οξυδερκείς αναλύσεις για τον πόλεμο του 1948.

Ο Κανιούκ με τη σκληρή αφήγησή του μας μιλά για την αγριότητα, τη φρίκη, την καταστροφή, και για τον παραλογισμό αυτού, αλλά και κάθε πολέμου. Μας μιλά όμως επίσης για τη θυσία, τον ηρωισμό και τη φιλία. Εκείνος και οι φίλοι του την ημέρα πολεμούσαν δίπλα δίπλα και τη νύχτα έθαβαν τους νεκρούς τους, γνωρίζοντας ότι, ίσως, την επόμενη νύχτα να ερχόταν η δική τους σειρά. «Μπορεί να ήμασταν όμορφοι και θαρραλέοι, αλλά δεν ήμασταν μυαλωμένοι. Οι μυαλωμένοι άνθρωποι δεν διαλέγουν τον πόλεμο στα δεκαεφτά ή τα δεκαοχτώ. Ήμασταν παιδιά», εξηγεί. Αιχμαλωτίζοντας τον αναγνώστη με την αγάπη και την αφοσίωσή του για εκείνα τα παιδιά που υπήρξαν ο ίδιος και οι φίλοι του, ο συγγραφέας κατορθώνει με αξιοθαύμαστο τρόπο να μεταμορφώσει ένα βιβλίο για τον πόλεμο σε ένα συγκλονιστικό βιβλίο για την ειρήνη.

***

Ο Γιόραμ Κανιούκ γεννήθηκε το 1930 στο Τελ Αβίβ, και πέθανε το 2013 στην ίδια πόλη.

                Ανήκε στη γενιά που δημιούργησε το Κράτος του Ισραήλ, αλλά διατήρησε πάντοτε μια κριτική στάση απέναντι στην πατρίδα του. Ο Γιόραμ Κανιούκ προσχώρησε στην Παλμάχ –το στρατιωτικό σκέλος της Σιωνιστικής οργάνωσης Χαγκανά– την εποχή που έληξε η βρετανική εξουσία και ξέσπασε ο πόλεμος του 1948. Πήρε μέρος σε ορισμένες από τις μάχες που έλαβαν χώρα γύρω από την Ιερουσαλήμ. Σε μία από αυτές, τη μάχη στο Νάμπι Σάμουελ, εκείνος και η διμοιρία του εγκαταλείφθηκαν από τον διοικητή τους. Αυτό αποτέλεσε καθοριστική στιγμή στη ζωή του και επανεμφανίζεται συχνά και στα γραπτά του.

                Μια βδομάδα μετά απ’ αυτή τη μάχη, κατά τη διάρκεια μιας μάχης στο Όρος Σιών τραυματίζεται σοβαρά στο πόδι. Μόλις ανάρρωσε, ξεκίνησε να δουλεύει σε ένα πλοίο το οποίο μετέφερε επιζώντες του Ολοκαυτώματος από την Ευρώπη στο Ισραήλ.

                Ένας από τους πιο αναγνωρισμένους καλλιτέχνες εκείνης της περιόδου, ο Μορντεκάι Άρντον τον ενθάρρυνε να σπουδάσει ζωγραφική στην Ακαδημία τέχνης Bezalel. Το 1951 συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι.

                Εργάστηκε ξανά ως ναυτικός, έζησε για δέκα χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες και αναζήτησε την περιπέτεια, ψάχνοντας για χρυσό στο Μεξικό, διαμάντια στη Γουατεμάλα και τζογάροντας στο Λας Βέγκας. Αναμείχθηκε στους κινηματογραφικούς και μουσικούς κύκλους της τζαζ, όπου γνώρισε τον Μάρλον Μπράντο, τον Τσάρλι Πάρκερ, τη Μπίλι Χόλιντεϊ και τη χορεύτρια και χορογράφο Λη Μπέκερ, η οποία έγινε η πρώτη του γυναίκα. Τα χρόνια της δεκαετίας του ’50, μαζί με τον πόλεμο του 1948, τα περιγράφει ως εκείνα που άσκησαν τη μεγαλύτερη επιρροή στη ζωή και το έργο του.

                Το 1958 επέστρεψε στο Ισραήλ.

                Το 2011 ο Κανιούκ, ανυπόταχτος ώς το τέλος, κέρδισε τη νομική μάχη, όταν το δικαστήριο του Τελ Αβίβ έκανε δεκτό το αίτημά του και στο πεδίο θρήσκευμα της Ισραηλινής του ταυτότητας η λέξη «Εβραίος» αντικαταστάθηκε από το «χωρίς θρήσκευμα». Ο Κανιούκ εξήγησε ότι δεν ήθελε να μεταστραφεί σε μια άλλη θρησκεία, αλλά δεν είχε αναγνωρίσει ποτέ τον εαυτό του ως θρησκευόμενο Εβραίο. Επιπλέον, μετά το γάμο του με μια γυναίκα που ήταν χριστιανή, ο εγγονός του είχε καταγραφεί επίσης ως «χωρίς θρήσκευμα». Ήθελε η καταχώρησή του να ταιριάζει με εκείνη του εγγονού του. Αυτή η δικαστική απόφαση αποτελεί σταθμό στο συνταγματικό δίκαιο του Ισραήλ.

                Aντικομφορμιστής, με δηκτικό χιούμορ, ο Κανιούκ έγραψε πολλά άρθρα και διατηρούσε και ένα μπλογκ στο οποίο ασχολούνταν σε μεγάλο βαθμό με την ταπείνωση που επιφέρουν τα γηρατειά, και τον θάνατο που πλησιάζει.

                Το 2010 ο Κανιούκ δημοσιεύει το 1948 με το οποίο θα λάβει το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο του Ισραήλ, το Sapir Prize.

                Αρνούμενος την κλασική αφήγηση, η γραφή του, περίπλοκη ορισμένες φορές, φέρει τη σφραγίδα του φανταστικού, αποτελώντας ένα μείγμα πικρής ειρωνείας και συγκρατημένης τρυφερότητας. Τα θέματα που προτιμά είναι ο καταστροφικός χαρακτήρας του έρωτα· οι οικογενειακοί δεσμοί και η τοξικότητά τους... Το βασικό του όμως θέμα είναι η εβραϊκή ιστορία· το 2010, αναφέρει στη Le Monde πως, μετά τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας και ενώ είχε μπαρκάρει σε ένα καράβι με προορισμό την Ευρώπη, για να αναρρώσει μετά τον τραυματισμό που είχε στο πόδι, συνάντησε διασωθέντες από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. «Ακούγοντάς τους, έγινα ένας Εβραίος συγγραφέας. Το θέμα όλων μου των βιβλίων είναι οι Εβραίοι και η ισραηλινή κοινωνία. Γράφω για το τραύμα, όχι για την παρηγοριά». Και εντέλει, στο επίκεντρο του έργου του βρίσκεται η Σοά.

***

Ένα υποβλητικό βιβλίο για τον πόλεμο, την αγάπη και την ειρήνη, που διαλύει τους μύθους που ξέρουμε ώς τώρα... Θα γελάσετε, θα κλάψετε, θα ξαναγελάσετε, θα φοβηθείτε και θα ανακουφιστείτε, καθώς το βιβλίο αυτό επιδρά στον αναγνώστη έτσι όπως μόνο η μεγάλη λογοτεχνία μπορεί. Ο Γιόραμ Κανιούκ είναι ένας από τους μεγαλύτερους Ισραηλινούς συγγραφείς.

NDR. De

Ένας από τους πιο ξεχωριστούς και παραγωγικούς Ισραηλινούς συγγραφείς. Το 1948 είναι γραμμένο με μια συγκλονιστική ειλικρίνεια και διαθέτει ταυτόχρονα και μεγάλη αίσθηση του χιούμορ. Η αφήγησή του για τα γεγονότα του πολέμου που οδήγησε στη δημιουργία του Κράτους του Ισραήλ είναι κάθε άλλο παρά συμβατική.

El Pais

Μια οξυδερκής αφήγηση για βίαιες μάχες. Το 1948 αποτελεί ένα στοχασμό πάνω στη μνήμη, τη μυθοπλασία και τις διαφορετικές εκδοχές της πραγματικότητας.

Libération

Το 1948 είναι το καλύτερο βιβλίο που διάβασα τη χρονιά που μας πέρασε. Η πένα του Κανιούκ είναι απότομη, καθαρή, τρυφερή και αγωνιώδης.

Haaretz

Μια συγκλονιστική εμπειρία, ένας ωκεανός μνήμης και λήθης... Ένα βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί επειδή δικαιώνει την ιστορία. Ο Κανιούκ είναι ένας από τους πιο γνωστούς Ισραηλινούς συγγραφείς, αλλά και ένας από τους πιο αντισυμβατικούς. Ήθελε πάντοτε, ομολογεί, να γεμίσει τα κενά των αναμνήσεών του από τον πόλεμο. Δεν το έκανε παρά στα ογδόντα του χρόνια, με το εκπληκτικό αυτό βιβλίο.

La Repubblica