ΟΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ για το έργο που πραγματοποίησε η Επιτροπή εγκατάστασης των προσφύγων, όπως αυτές εμφανίζονται ανά τρίμηνο, δίνουν μία ιδέα της προόδου, που περιοδικά συντελέστηκε σε διοικητικής φύσεως θέματα περιλαμβάνοντας κυρίως στατιστικούς αριθμούς και στοιχεία της χρηματοδοτικής διαχείρισης. Ωστόσο, λόγω του ξηρού τρόπου παρουσίασης στερούνται γενικά ενδιαφέροντος και δεν προσελκύουν την προσοχή παρά μόνον όσων έχουν ένα ειδικό ενδιαφέρον. Δεν είναι λίγες οι φορές που ζητήθηκε για το έργο αυτό της Κοινωνίας των Εθνών μία έκθεση πλουσιότερη, που να αναλύει σε βάθος το αντικείμενο και να το μελετά κατά τρόπο πιο συστηματικό. Με την παρούσα εργασία προσπαθήσαμε να ικανοποιήσουμε αυτό το αίτημα. Είναι φυσικό ότι το πρόβλημα που δημιουργείται από τη μεταφορά των 1.400.000 προσφύγων σε μία μικρή χώρα με πληθυσμό περίπου 5 εκατομμύρια πληθυσμό, περιλάμβανε για την ελληνική κυβέρνηση και για την Κ.τ.Ε. δύο στοιχεία. Ένα στοιχείο ανθρωπιστικό κι ένα πολιτικό. Από ανθρωπιστική άποψη, η φαντασία δεν μπορεί να συλλάβει την πραγματικότητα. Μόνο εκείνοι που βίωσαν τη γύμνια, τη δυστυχία, τις επιδημίες και το θάνατο σ` όλες τους τις μορφές μπορούν να προσεγγίσουν την αλήθεια: η έκταση της καταστροφής ήταν τέτοια, ώστε οι άνθρωποι αυτοί θα ήταν χρήσιμο να δημιουργήσουν ένα νέο φορέα, με σκοπό τη συστηματική και επισταμένη μελέτη όλων αυτών των ιδιαίτερων φαινομένων που συνόδευσαν την Έξοδο και την εγκατάσταση των προσφύγων. Η ίδια προσπάθεια απαιτείται, όταν η φαντασία επιθυμεί να συλλάβει τις πολιτικές συνέπειες, τις οποίες υπέστη η Ελλάδα από μία καταστροφή τέτοια σαν αυτή που υπέστη το 1922. Ο σεβασμός στην τάξη και τους νόμους εξαφανίζεται, όταν βλέπει κανείς τη γυναίκα του και τα παιδιά του να πεθαίνουν από δυστυχία, και ο άνδρας γίνεται αναρχικός. Και δεν έλλειπαν απ` την Ελλάδα αυτοί που ήσαν πανέτοιμοι να ψαρέψουν σ` αυτά τα νερά με το δυναμίτη του λαθροθήρα. Παροχή βοήθειας σε δυστυχία τέτοιου είδους συνιστά πολιτική ανάγκης, αλλά και ζήτημα ανθρωπιάς. Εάν πρέπει να γραφτεί μία αφιέρωση στην αρχή ενός ντοκουμέντου σαν αυτό εδώ, την οφείλουμε σ` εκείνους τους Έλληνες που, συνδεδεμένοι κατά διαφόρους τρόπους με το έργο της Επιτροπής, κατάφεραν χάρη στην ενεργητικότητα και την αφοσίωσή τους να λάβει σάρκα και οστά το γιγάντειο έργο που ξεκίνησε το 1923. (Τσαρλς Π. Χόουλαντ)

[Απόσπασμα από κείμενο παρουσίασης εκδότη ή έκδοσης]