Ο χειροποίητος αυτός τόμος προέκυψε με την εξής διαδικασία: στην αρχή υπήρχε ένα χαρτί-μνημόνιο για προσωπική χρήση με ονόματα περιηγητών, χρονολογίες κλπ. Το χαρτί δεν άργησε να γίνει δύσχρηστο και δυσανάγνωστο από τις προσθήκες και τις επισημειώσεις. Η αντικατάστασή του από ένα τετράδιο εξυπηρέτησε για ένα διάστημα μέχρι που κι αυτό χρειάστηκε αντικατάσταση.
Από τότε που το περιεχόμενο του τετραδίου πήρε ηλεκτρονική μορφή οι προσθήκες έγιναν περισσότερες και τα πράγματα ευκολότερα. Φάνηκε τότε ότι το θέμα "Περιηγητές και περιηγητικά κείμενα για την Κρήτη ανά τους αιώνες" είχε πτυχές που θα μπορούσαν να ενδιαφέρουν το σύνολο σχεδόν των ερευνητών του παρελθόντος της Κρήτης. Πέρα από τους περίπου 20 παλιούς, γνωστούς και σημαντικούς περιηγητές, υπήρχαν και αρκετές δεκάδες άλλοι που στα δημοσιεύματά τους (αυτοτελή και μη) ενδέχεται να υπάρχουν πληροφορίες χρήσιμες σε μελετητές ειδικών θεμάτων. Μερικοί απ` αυτούς μας άφησαν και "εικαστικά ντοκουμέντα", όπως συνηθίζω ν` αποκαλώ τις διάφορες απεικονίσεις εκ του φυσικού (σχέδια, φωτογραφίες κλπ.).
Από τα 100 και πλέον ονόματα περιηγητών του ηλεκτρονικού καταλόγου μου επέλεξα ενδεικτικά 68, οι οποίοι καλύπτουν έξι αιώνες. Ανάμεσά στους υπάρχουν, βεβαίως, οι παλιοί γνωστοί και κλασικοί (όπως ο Tournefort ή ο Pashley), αλλ` οι περισσότεροι είναι τελείως άγνωστοι. Ποιος, για παράδειγμα, γνωρίζει το περιηγητικό χρονικό της Anna Vivanti (1865), που πρέπει να είναι η πρώτη γυναίκα που κατέγραψε και δημοσίευσε αυτοτελώς τις εντυπώσεις της από την Κρήτη, πριν από τη γνωστή Ελπίδα Μέλαινα (Elpis Melaina). Μισό αιώνα αργότερα καταγράφεται το χρονικό της Αμερικανίδας Gertrude Beggs (1915), που είναι πλουτισμένο με πρωτότυπες φωτογραφίες και σχέδια. Η ύπαρξη, ακριβώς, πρωτότυπων φωτογραφιών ήταν ένα κριτήριο γι` αυτή την πρώτη επιλογή μου.
Όσο για την προτεραιότητα που έχω δώσει στα περιηγητικά κείμενα -σε μια γενικότερη προσπάθεια ανάδειξης παλιών βιβλίων για την Κρήτη- υπάρχει η εξής δικαιολογία: Είναι, καταρχήν, η σπανιότητά τους που τα κάνει δυσπρόσιτα, ακόμα και στους ερευνητές. Είναι όμως και η νοσταλγία που ξυπνούν στον ευαίσθητο αναγνώστη. Υπάρχει, τέλος, κι ένας λόγος προσωπικός και συναισθηματικός: Ομολογώ πως δε μένω ψυχρός όταν διαβάζω για τις απερίγραπτες ταλαιπωρίες που πέρασαν πολλοί από τους αμφιλεγόμενους αυτούς επισκέπτες μας. Αυτούς που θέλησαν να μάθουν το παρελθόν του δικού μας τόπου, πριν από μας.

Σεπτέμβριος 2006
Γ.Π.Ε.