Ο Μελισμός
Οι συλλειτουργούντες ιεράρχες και οι άγγελοι-διάκονοι μπροστά στην Αγία Τράπεζα με τα τίμια δώρα ή τον ευχαριστιακό Χριστό
Εξαντλημένο
ISBN: 978-960-6775-07-9
1η έκδ., Ελληνική, Νέα
€ 91.29 (περ. ΦΠΑ 6%)
Βιβλίο, Δερματόδετο
29 x 22 εκ, 2,086 γρ, 486 σελ.
Περιγραφή

Σε μια εμπνευσμένη στιγμή, νομίζω, ο αείμνηστος καθηγητής Νικόλαος Δρανδάκης πρότεινε για θέμα της διδακτορικής διατριβής μου την παράσταση του Μελισμού. Πρόκειται για την εικαστική σύνθεση η οποία αποδίδει τη μεταβολή του προσφερόμενου άρτου και του οίνου σε σώμα και αίμα του Χριστού, πράξη που τελείται κατά το μυστήριο της θείας ευχαριστίας. Η παράσταση του Μελισμού εικονίστηκε για πρώτη φορά στις αψίδες των βυζαντινών εκκλησιών στις τελευταίες δεκαετίες του 12ου αιώνα και έκτοτε καθιερώθηκε στο εικονογραφικό πρόγραμμα του ιερού.

Το θέμα του Μελισμού στη βυζαντινή μνημειακή ζωγραφική ήταν γνωστό από περιστασιακές και συνοπτικές αναφορές εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις εκτενέστερων δημοσιευμάτων. Η συλλογή του ιδιαίτερα πλούσιου αρχαιολογικού και επιγραφικού υλικού, κυρίως αδημοσίευτου ή μόνον εν μέρει δημοσιευμένου, υπήρξε επίπονη, μακροχρόνια και με εύλογα πρακτικά προβλήματα, εξαιτίας του σημείου του ναού στο οποίο εικονίζεται η παράσταση. Στη μελέτη περιελήφθησαν οι εντοίχιες παραστάσεις του Μελισμού που διασώζονται σε μνημεία του γεωγραφικού χώρου των Βαλκανίων, της Μικράς Ασίας, των νήσων του Αιγαίου και της Κύπρου και χρονολογούνται από τη δημιουργία του θέματος μέχρι το έτος 1453. [...]

(από τον πρόλογο της συγγραφέως)

Πρόλογος
ΜΕΡΟΣ Α΄
ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΙΤΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΜΕΛΙΣΜΟΥ
Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΤΟ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΟ-ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΙΣΜΟΥ
II. Η ΕΡΙΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΦΘΑΡΤΟΥ Ή ΑΦΘΑΡΤΟΥ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
III. ΟΙ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΜΕΛΙΣΜΟΥ:
Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ Η ΙΕΡΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
1. ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Κ ΑΙ ΤΟ ΤΥΠΙΚΟ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
1.1. Η ακολουθία της προσκομιδής ή της προθέσεως
1.2. Η λειτουργία των πιστών
1.3. Η λειτουργία των Προηγιασμένων
2. Η ΙΕΡΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
2.1. Οι ερμηνείες της θείας λειτουργίας
2.2. Λόγοι-Ομιλίες-Κατηχήσεις-Διαλέξεις-Πατερικά
ΜΕΡΟΣ Β΄
Η ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΛΙΣΜΟΥ
Ι. Η ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥ ΜΕΛΙΣΜΟΥ
II. ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΟΥ ΜΕΛΙΣΜΟΥ ΚΑΙ Η ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ
III. Ο ΤΥΠΟΣ Α. Η ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ:
Η ΑΓΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ ΜΕ ΤΑ ΙΕΡΑ ΣΚΕΥΗ-ΤΙΜΙΑ ΔΩΡΑ
IV. Ο ΤΥΠΟΣ Β. Η ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ:
Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
1. Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ (ΤΕΛΗ ΤΟΥ 12ου ΑΙΩΝΑ):
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ
1.1. Ο ευχαριστιακός Χριστός απευθείας στην αγία τράπεζα ώριμος νεκρός ή παιδί ζωντανό
1.2. Ο ευχαριστιακός Χριστός στον δίσκο παιδί ζωντανό
2. Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ: ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΝΕΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΚΦΡΑΣΗΣ
2.1. Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ
2.1.1. Η συνέχεια της παράδοσης με λεπτές διαφοροποιήσεις
2.1.2. Παρεκκλίσεις από την καθιερωμένη εικονογραφία:
Ο ευχαριστιακός Χριστός νεκρό παιδί και ο ευχαριστιακός Χριστός ώριμος νεκρός με περίζωμα
2.2. ΝΕΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ
2.2.1. Η μεγάλη υπέρβαση: Ο ευχαριστιακός Χριστός θυόμενος και ο ευχαριστιακός Χριστός μελισμένος
2.2.2. Η μεταφορά της μορφής του ευχαριστιακού Χριστού από τον δίσκο στο ποτήριο
2.2.3. Η όψιμη αναλαμπή: Ο ευχαριστιακός Χριστός στα χέρια του ιεράρχη
2.2.4. Δευτερεύοντα λειτουργικά αντικείμενα στον Τύπο Β
V. ΑΓΓΕΛΟΙ-ΔΙΑΚΟΝΟΙ, ΟΥΡΑΝΙΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ, ΔΙΑΚΟΝΟΙ
VI. ΟΙ ΣΥΛΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝΤΕΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ
1. Η ΜΟΡΦΗ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝΤΟΣ ΙΕΡΑΡΧΗ ΣΤΗΝ ΠΟΜΠΗ
1.1. Η μορφή του συλλειτουργουντος ιεράρχη
1.2. Οι θέσεις πού παίρνουν οι ιεράρχες στην πομπή
2. ΤΑ ΕΝΕΠΙΓΡΑΦΑ ΕΙΛΗΤΑ ΤΩΝ ΣΥΛΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝΤΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ ΚΑΙ Η ΧΡΟΝΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
2.1. Τρόποι γραφής και περιεχόμενο
2.2. Η χρονική αντίληψη της θείας λειτουργίας
ΜΕΡΟΣ Γ΄
ΟΙ ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ
Ι. ΟΙ ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ ΤΩΝ ΤΥΠΩΝ ΤΟΥ ΜΕΛΙΣΜΟΥ
1. Ο ΤΥΠΟΣ Α: Η ΑΓΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ ΜΕ ΤΑ ΙΕΡΑ ΣΚΕΥΗ-ΤΙΜΙΑ ΔΩΡΑ
2. Ο ΤΥΠΟΣ Β: Η ΑΓΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ ΜΕ ΤΟΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΟ ΧΡΙΣΤΟ
II. ΟΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΟΙ ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ ΤΩΝ ΕΠΙΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ
1. Ο ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΕΠΙΓΡΑΦΩΝ ΣΤΑ ΕΙΛΗΤΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ ΠΟΥ ΤΑ ΚΡΑΤΟΥΝ
2. Ο ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΠΙΓΡΑΦΩΝ ΣΤΑ ΕΙΛΗΤΑ ΠΟΥ ΚΡΑΤΟΥΝ
SUMMARY
Συντομογραφίες
Ευρετήρια
Κατάλογος έγχρωμων εικόνων
Κατάλογος ασπρόμαυρων εικόνων