Ο Jean Piaget (1939) σημειώνει ότι η μοντεσσοριανή εκπαιδευτική θεωρία αντιπροσωπεύει μια προοδευτική πλευρά στην ιστορία της παιδαγωγικής. Εντάσσεται στα πλαίσια της γνωστικής αναπτυξιακής κατεύθυνσης και, μετά τον John Dewey, και η Maria Montessori μπορεί να συγκαταλεχθεί στους ιδρυτές της αντίστοιχης τάσης της προσχολικής εκπαίδευσης. Είναι η πρώτη που οδήγησε τον ρομαντισμό των Jean-Jacques Rousseau, Johann Pestalozzi και Friedrich Frobel στο επόμενο στάδιο εξέλιξής του.
Η ιταλίδα γιατρός και ερευνήτρια διαμόρφωσε την πρακτική ενός παιδαγωγικού προγράμματος με την πεποίθηση ότι η πλέον καθοριστική περίοδος στην ανάπτυξη του ανθρώπου είναι τα πρώτα έξι χρόνια της ζωής του. Επεξεργάστηκε βασικές θεωρητικές αρχές για τη φύση του παιδιού, δίνοντας έμφαση στο πώς η εμπειρία μετασχηματίζει τη γνωστική δομή. Πίστευε ότι το παιδαγωγικό πλαίσιο πρέπει να προσαρμόζεται στις ικανότητες και στις ανάγκες των παιδιών, πράγμα που την οδήγησε στη διαμόρφωση ειδικού `προετοιμασμένου` περιβάλλοντος.
Η μέθοδός της βασίζεται στην αντίληψη ότι το παιδί είναι δραστήριο από τη φύση του και, κατά συνέπεια, η μάθηση είναι ενεργητική διαδικασία. Θεωρούσε ότι, για την προώθηση της ατομικής ανάπτυξης, το διδακτικό πρόγραμμα πρέπει να επικεντρώνεται στις περιόδους ευαισθησίας κάθε παιδιού ενσωματώνοντας όλους τους τομείς και λαμβάνοντας υπόψη τις πλέον βασικές παραμέτρους της ευφυΐας - μεταξύ αυτών και την ικανότητα ταξινόμησης, της ανάλυσης δηλαδή ενός αντικειμένου και της εξαγωγής ενός ορισμένου χαρακτηριστικού γνωρίσματός του. Η αυτοδιδασκαλία, ακρογωνιαίος λίθος της φιλοσοφίας της, καθορίζει και αυτή, σε μεγάλο βαθμό, τον ρόλο του παιδιού στο πλαίσιο της τάξης.
Η μοντεσσοριανή μέθοδος, με την έντονη κοινωνική και ανθρωπιστική της φιλοσοφία, αποκτά νέο περιεχόμενο στις μέρες μας που τα αδιέξοδα πολλών παραδοσιακών διαδικασιών και η πλημμυρίδα των πολιτικών και οικονομικών ανακατατάξεων θέτουν προβλήματα κοινωνικής συνοχής και επαναπροσδιορισμού ρόλων και αξιών. Η Maria Montessori υπογράμμιζε πόσο σημαντική είναι η καλλιέργεια της θέλησης του παιδιού προκειμένου να αναπτύξει αυτοελεγχόμενη ηθική σε αντίθεση με την τυφλή, άκριτη υπακοή στην εξουσία. Στόχος της παιδαγωγικής της είναι κάθε τι νέο, κάθε τι άγνωστο να είναι αντιμετωπίσιμο ώστε να ενθαρρύνεται -και όχι να αναχαιτίζεται- η ένταξη του ατόμου στο περιβάλλον του.

[Απόσπασμα από το κείμενο στο οπισθόφυλλο της έκδοσης]